19. yüzyıl sonu Osmanlı toplumunda `Tercüme` eserlerin tanıtımı üzerine betimleyici bir inceleme: Kitapçı arakel katalogları

Abstract

19. yüzyıl Babıâli'sinin önde gelen yayıncılarından Arakel Tozlıyan Efendi (Kitapçı Arakel) 1883/1884-1898/1899 (H. 1301-1316) yıllarında çıkan Arakel Kitaphanesi Esami-i Kütübü (Arakel Kitaphanesi Kitap Adları) adlı kataloğunda hem önceki dönemin meşhur yazarlarının hem de kendi döneminin yazarlarının en çok rağbet gören eserleri hakkında bilgi verir. İlk özel kitapçı kataloğunu hazırlamasıyla yayıncılık alanında ayrı bir yer tutan Arakel Efendi `esami-i kütüb`ünde `telif` (sic) eserlerle `tercüme` (sic) eserleri tanıtır. Bu çalışma kataloglarda hikâye ve romanlar başlığı altında verilen eserlerden çeviri olanların okura nasıl sunulduğu üstünedir; çalışmada Arakel Efendi'nin eserleri tanıtırken hangi bilgileri verdiğine bakılacak, söz konusu çevirilerin kapakları, önsöz veya sonsözleri incelenerek `esami-i kütüp`teki tanıtım yazılarında bunlardan ne ölçüde faydalanıldığı ortaya konacaktır. Bu amaçla önce eserlerin kapakları betimlenecek, daha sonra çevirmenlerin `Birkaç Söz`, `İfade-i Meram`, `Mukaddime` gibi başlıklar altında yazdıkları yanmetinler biçim, içerik, işlev açısından incelenip örneklerle anlatılacaktır. Son olarak kitapçının tanıtım yazılarının içeriği ele alınıp bu yazıların nasıl bir işlev üstlendiği tartışılacaktır. Arapça kitaplar hariç dönemin hemen hemen bütün eserlerinin fihristini hazırladığını söyleyen Arakel Efendi'nin kataloglarını esas alan bu çalışma Osmanlı toplumunda çevirilerin nasıl sunulduğuna, kitapçı ile çevirmenlerin çevirileri hangi bilgileri vererek okura tanıttığına çeviribilimsel bir bakışla odaklanır.

Holding a special place in Ottoman publishing as the first person to prepare a private book catalogue, Arakel Effendi claims to have included almost all books of his time except Arabic ones in his bibliothecae Arakel Kitaphanesi Esami-i Kütübü (`Names of Books of Arakel's Book House`), published between AH 1301-1316 (1883/1884-1898/1899). The purpose of this study is to emphasise the catalogues' potential as a research topic for the field of Translation Studies and to present how the introductory passages in these catalogues relate to book covers and translator's prefaces or epilogues. To this end, the present study examines the bookseller's introductions on 64 translations which he categorised as either a `story` or a `novel` in his catalogues and determines to what extent Arakel Effendi, generally known as Kitapçı Arakel, makes use of the mentioned paratexts in writing his introductions. Based on esami-i kütüps, the present study sheds light on how translations are presented in the Ottoman society of the late 19th century and what information booksellers and translators give to the reader while introducing translations.