Kadın öğretmenlerin yönetici olmaları önündeki engellerin cam tavan sendromu bağlamında incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada kadın öğretmenlerin yaşadıkları cam tavan sendromunun derinlemesine araştırılması amaçlanmıştır. Kadınların istihdam edildikleri sektörlerin başında gelen eğitim sektöründe, kadın çalışanların tepe noktalara çıkıldıkça sayıca oldukça azaldığı istatistiklerle ortaya koyulmuştur. Milli Eğitim Bakanlığının verilerine göre, bakanlık içerisinde kadın öğretmenlerin oranı yüzde elli dörttür. 62333 okul yöneticisinin sadece 6701 kadın yöneticidir. Seksen bir il milli eğitim müdürü içinde sadece bir kadın bulunmaktadır. Ayrıca, merkez teşkilatında da durum farklılık göstermemektedir. 16 genel müdürden sadece biri, 91 daire başkanından sadece yedisi kadındır.Bu istatistikler nedeniyle, kadın öğretmenlerin kariyerlerine engel olan bu yaşantıları araştırmaya karar verilmiştir. Yapılan literatür incelenmesinde ise bu konuda yürütülen tez çalışmasının oldukça az sayıda olduğu görülmüştür.Çoğunluğu Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere farklı ülkelerde yapılan çalışmalar incelenmiştir. Bu çalışmalar genellikle nicel yöntem kullanılarak yapılmıştır. Yerli araştırmalar incelendiğinde de yine nicel yöntemli çalışmalara ağırlık verildiği dikkat çekmektedir. Bu sebeple bu araştırma, alanda oldukça az sayıda çalışmada olan ve konuyu derinlemesine inceleme olanağına sağlamada etkili olacağı düşünülen karma yöntem araştırma desenlerinden sıralı keşfedici desende gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nitel verileri, kar topu yönetimiyle seçilmiş özel ve devlet okullarında görev yapmakta olan 41 kadın öğretmenle yarı yapılandırılmış görüşmeler ile toplanmıştır. Nicel kısmının örneklemi ise, 2017-2018 eğitim-öğretim yılı içerisinde Türkiye'nin farklı bölgelerinden ve farklı kurum tiplerinden çevrim içi olarak katılan 549 kadın öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın nicel verileri, araştırmacı tarafından geliştirilen `Kadın Öğretmenlere Yönelik Cam Tavan Sendromu Ölçeği` ile toplanmıştır. Nitel verilerin analizinde içerik analizi yöntemi, nicel verilerin analizinde ise non parametrik istatistiksel analiz teknikleri kullanılmıştır. Nitel araştırma sonucunda başlıca şu sonuçlara ulaşılmıştır: Kadın öğretmenlerin cam tavanını oluşturan engelleri bireysel, örgütsel ve toplumsal olarak sıralandırmak mümkündür. Bireysel engeller arasında, kadın öğretmenlerin kendi isteksizlikleri dikkat çekmektedir. Ancak bu isteksizlik keyfi bir durum olmaktan çok, öğrenilmiş çaresizliklerden ve omuzlarında taşıdıkları `anne olma` ve `eş olma` gibi çoklu sorumluluklarından kaynaklanmaktadır. Örgütsel engeller arasında ise, en çok vurgulanan; öğretmenliğe göre çalışma saatlerinin oldukça artacak fakat aynı oranda maaş ve statülerinin artmayacağını düşünmeleridir. Kadın öğretmenlerin değindikleri toplumsal engeli ise `baskı`dır. Kadın öğretmenlerin aileleri, sosyal ve okul çevreleri, kadınların yönetici olmaları konusunda herhangi bir beklentiye sahip değillerdir. Aksine, yönetici olmanın bir kadın öğretmenin hayatını olumsuz etkileyeceğine inanmakta ve kadın öğretmenlere bu yönde söylemlerde bulunmaktadırlar. Bunlara ek olarak, kadın öğretmenler, yönetimde kadınsı ve erkeksi tavır farklılıklarının olduklarını düşünseler de genel olarak adalet, özgüven, deneyim gibi özelliklerin kadın ya da erkek bütün yöneticilerde olması gerektiğine inanmaktadırlar. Ancak kadın öğretmenler, kadınların bu gibi temel özellikleri taşımasına rağmen yönetici olma yolunda ayrımcılıkla karsılaştıklarını düşünmektedirler. Bu ayrımcılıkları aşmak ve cam tavanı kırabilmek için de toplumsal bilinçlenmenin çok önemli olduğunu ve bakanlığın kadın yönetici sayısını arttırmak için bir çok adım atması gerektiğine inanmaktadırlar.Yapılan nicel analizle, belirtilen görüşlerin kadın öğretmenlerin demografik bilgilerine (yaş, kıdem, kurum tipi, medeni durum vb.) göre anlamlı farklılıklar gösterdiği ortaya konulmuştur. Okullarında kadın bir yönetici ile birlikte çalışan kadın öğretmenler, örgüt içerisinde kendilerini baskı altında hissetmemektedirler ve gelecekteki kariyerleri ile ilgili olumlu fikirlere sahiptirler. Erkek bir idareci ile birlikte çalışan kadın öğretmenler ise yönetici olmak istediklerinde, bu yolda engellerle karşılacaklarına emindirler. Genel olarak çoklu rol üstlenen kadın öğretmenlerin kariyerlerini ilerletmekte zorlandıklarından bahsedilirken; yaş grubu olarak 35 yaş üstü öğretmenler eş ve çocuk gibi sorumlulukların kadın öğretmenlerin kariyerlerini etkilemeyeceğini ifade etmişlerdir. Aynı şekilde bekar öğretmenler aile-iş dengesini kolay kurabileceklerini düşünürken, evil ve çocuklu kadın öğretmenler dengeleri kurmanın zorluklarından bahsetmişlerdir.Bunların dışında verilen cevaplar, devlet okulu ve özel okullarda çalışan kadın öğretmenlere göre oldukça farklılık göstermektedir. Özel okuldaki öğretmenlerin kariyerlerine yönetici olarak devam etme motivasyonları devlet okullarında çalışan kadın öğretmenlere oranla oldukça yüksektir. Çalışma saaatlerinin uzaması, tatillerin kısalması gibi devlet okulunda çalışan bir çok kadın öğretmenin gözünü korkutan bireysel engeller, özel okullarda çalışan kadın öğretmenlerce önemsenmemektedir. Bu durumun olası nedenleri araştırma içerisinde ayrıntılı bir şekilde ortaya konmuştur. Özel okullarda yönetici olarak görev yapan çalışanların statü ve maddi gelirleri, öğretmen olarak çalışanlara gore çok daha yüksektir; devlet okullarında görev yapan yöneticilerin ise sorumlulukları artarken aynı oranda maddi koşulları iyileşmemektedir. Bu durum, devlette çalışan kadın öğretmenlerin motivasyonlarını etkilemektedir.

The aim of this study was to investigate the glass ceiling syndrome experienced by female teachers. In the education sector, which is one of the sectors where women are employed, it is revealed that the number of female employees is decreasing considerably when they reach the peak points. According to the data of the Ministry of Education, the proportion of female teachers in the ministry is fifty-four percent. Of the two thousand three hundred and thirty-three school administrators, only six thousand seven hundred and one female managers. There is only one woman among the eighty one provincial national education directors. The situation in the central organization of Ministry of Education does not differ. There is only one woman among sixteen general managers and only seven out of ninety-one heads of departments are female.Because of these statistics, it was decided to investigate these experiences which prevented women teachers' careers. In the literature review, it is seen that the thesis study on this subject is quite small.Studies in different countries, including the United States of America, were examined. These studies are generally performed by using quantitative method. For this reason, research has been conducted on sequential explorer pattern which is one of the mixed method research patterns and contains both quantitative and qualitative methods.The qualitative data of the study were collected by semi-structured interviews with 41 female teachers working in private and public schools chosen by using snow ball method. The sample for the quantitative part, in the 2017-2018 academic year from different regions of Turkey and consists of 549 women participating teachers from different institutions such as online. The quantitative data of the study were obtained from Glass Ceiling Syndrome Questionnaire, which is improved by the researcher. Content analysis method was used for analysis of qualitative data and non parametric statistical analysis methods were used for analysis of quantitative data.The main results of the research are as follows: it is possible to rank the glass ceiling barriers of women teachers as individual, organizational and social. Individual obstacles include female teachers' unwillingness.However, this unemployment is not an arbitrary situation but it is caused by learned helplessness. In addition to this, being mother, spouses and manager to force women.Female teachers think that their working hours and responsibilities will increase but their status and salaries will not increase. This is one of the most remarkable organizational obstacles. The social barrier of female teachers is oppression. The society believes that being a manager will adversely affect a woman's life.Female teachers think that men and women have different characteristics during their management even so they believe that the some characteristics such as justice, self-confidence and experience should be in all man or woman managers. According to female teachers, they have discrimination on the way of being a manager despite having these basic characteristics of women. They believe that social awareness is very important to overcome these discrimination and to break the glass ceiling, and the Ministry of Education should take many steps to increase the number of women managers.The quantitative analysis revealed that the opinions stated differed significantly according to the demographic information of the female teachers (age, seniority, institution type, marital status etc.). Women teachers working with a female manager in their schools do not feel under pressure in the institution and have positive ideas about their future careers. Female teachers working with a male administrator are sure that they will face obstacles when they want to be managers. Generally spoken, women teachers who have multiple roles have difficulty in improving their careers. However as the age group, teachers over 35 years of age stated that responsibilities such as spouses and children do not affect the careers of female teachers. In the same way, single teachers thought that they could easily establish family-work balance, while married female teachers talked about the difficulties of establishing balances.The answers of female teachers working in state and private schools are quite different from each other. The motivation of teachers in private schools to continue their careers as managers is quite high compared to women teachers working in public schools. Female teachers working in public schools are worried about the shortening of holidays and extended working hours, but women teachers working in private schools do not care about it. The possible causes of this situation are detailed in the research. The status and financial income of employees who work as managers in private schools are much higher than those who work as teachers; however the responsibilities of the managers working in public schools are increased, the material conditions do not improve at the same rate. This is affected the motivations of female teachers working in the public schools.