Aile ve sosyal politikalar bakanlığına bağlı bir çocuk yuvasında çalışan bakım personellerinin iş stresi ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkide annelik statüsü ve kişilik özelliklerinin biçimlendirici etkisi

Abstract

Günümüzde stres, günlük kullanılan kelimeler arasında yer alan ve daha çok olumsuz sonuçları ile başa çıkmak için çözüm yollarının arandığı, popüler ve göreceli bir olgudur. Stress algısı kişiden kişiye göre değişmekte ve strese verilen tepkiler farklılık göstermektedir. Özellikle iş stresi (job stres) üzerinde pek çok araştırma yapilmiş ve bireylerin iş stresi düzeyleri calıştıkları meslek gruplarına göre belirlenmiştir. İş stresinin genelde bireylerin insanlarla yüzyüze çalışma durumunun olduğu hemşirelik, avukatlık, öğretmenlik, bakım veren gibi meslek gruplarında daha fazla görüldüğü söylenmektedir. Ayrıca sözü geçen bu meslek gruplarında iş stresinin olumsuz sonuçlarından biri olan tükenmişliğin de yoğun görüldüğü bulunmuştur. Yine iş stresi ile tükenmişlik arasındaki bu ilişkide özellikle Lazarus ve Folkman'ın Transaksiyonel Stres ve Başetme modeli bağlamında a-tipi ve nevrotiklik kişilik gibi bireysel değişkenlerin biçimlendirici etkileri de sınanmıştır. Dünya'da yapılan araştırmalarda risk altında bulunan çocuklara bakım veren personelin de yoğun tükenmişlik yaşadığı görülmektedir. Bu peronellerde kişiliğin yanı sıra anne olup olmama durumlarının da önemli olabileceğine dair bulgular da mevcuttur. Ancak ülkemizde çocuk yuvalarında çalışan bakım personelinin iş stresi ve yaşadığı tükenmişlik üzerine pek fazla araştırma bulunmamaktadır. Bu çalışmanın amacı Lazarus ve Folkman' ın Transaksiyonel Stres ve Başetme Modeli kapsamında aile ve sosyal politikalar bakanlığına bağlı bir çocuk yuvasında koruma ve bakım altında bulunan çocukların hertürlü ihtiyaçlarından sorumlu bakım personellerinin yaşantıladıkları iş stresi ve tükenmişlikleri ile çalışmaktır. Bu doğrultuda bakım personellerinin/bakıcı annelerin yaşadıkları iş stresi faktörleri ile stres belirtileri üzerinden araştırılacak olan tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkide, annelik statüsünün (anne olup olmama durumunun) ve kişilik özelliklerinin (a-tipi ve nevrotiklik düzeylerinin) biçimlendirici (moderator) etkisinin incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın verilerinin toplanmasında demografik form, İş Stresi Bataryasının parçası olan, İş Stresi Değerlendirme Ölçeği, İş Stresi Stres Belirtileri Ölçeği, İş Stresi Kişilik Ölçeği kullanılmıştır. Bulgular iş stresi kaynağı ile stres belirtileri arasındaki ilişkide ne a tipi, kişiliğin, ne nevrotikliğin ne de annelik statüsünün, biçimlendirici etkisi olmadığını göstermiştir. Bununla birlikte iş stresi değerlendirme ölçeğinin başta güvensiz ilişkiler alt testi olmak üzere, örgütsel normlar ve rol ve iş yükünün alt test puanlarının stres belirtilerindeki değişimin sırasıyla, %36'sını, %25'ini, %15'ini yüksek anlamlılık düzeyinde yordadığı bulunmuştur. Bu bulgular özellikle bu alanda (çocuk yuvalarında) çalışanlarda iş stresinin, kişilik ve bireysel özelliklerden çok daha baskın bir rol oynadığını düşündürmektedir. Ancak sonuçlar genellenmeden önce ülkemizin farklı illerinde bakım personeli ile de karşılaştırmalı çalışmalar yapılması gerekmektedir.Anahtar Kelimeler: İş stresi, stres belirtileri, kişilik, tükenmişlik, annelik statüsü, korunmaya muhtaç çocuk

In our day, stress is a popular and a relative phenomenon which is among the words that are used daily and for which a solution is being sought with its negative outcomes mainly. The perception of stress and the reaction against it differs from one person to another. Lots of studies are done especially on job stress and the level of job stress of the people are determined according to the occupational groups in which they work. It is said that job stress is seen more in occupations like nursing, attorneyship, teaching and caring in which there is the case of working with people face to face. It is also found that burnout is seen intensely as one of the negative outcomes of job stress in these occupational groups. It was examined the moderator impact on relationship between job stress and burnout levels which is motherhood status and personality traits of individuals they undergo as part of the Transactional Stress and Coping Model of Lazarus and Folkman. In the studies made in the world it is seen that the personnel which take care of children under risk undergo an intense burnout, as well. There are some important findings to study about this personnel who is being mother or not to being mother. However, there aren't much studies in our country on the job stress and the burnout which the maintenance personnel working in the orphanage undergo. The purpose of this study is to work with maintenance personnels who are responsible from all kinds of needs of the children who are under protection and care in an orphanage depend on The Family and Social Policies Ministry as part of the Transactional Stress and Coping Model of Lazarus and Folkman. Accordingly, it is going to be researched the moderator impact of motherhood status (being a mother or not) and personality traits (e.g. neurotisizm a-type) on the relationship between stress factors and stress signs the maintenance personnels and caregivers undergo and burnout levels. To collect the datas that are used Job Stress Appraisal Scale, Job Stress Sign Scale, Job Stress Personality Scale as a part of Job Stress Battery. Findings show that a-type, neurotisizm and motherhood status don't have any moderator impacts on the relationship between job stress source and stress signs. Besides, Job Stress Evaluation Scale predicts the change in organizational norms and work overload, notably insecure relationship subtest, is 36%, 25%, 15% at the high meaningfulness level. These findings make us think that job stress plays a much more dominant role in people who work especially in this field (in orphanages) than personality and personal traits. Comparative studies must be done in different cities of our country before generalizing the findings.Key Words: Job stress, stress signs, personality, burnout, motherhood status, child in need of protection.