Kentsel bağlamı ile park olgusu: 1930-50 döneminde Prost Planı`nda 2 no.`lu park

Abstract

Osmanlı'nın başkenti olan İstanbul'un Modernleşme ve Batılaşma sürecinde kentinplanlanması için pek çok kez yabancı mimar ve kent plancısı davet edilmiştir. İstanbul içinhazırlanan önerilerde dönemin hâkim yönelimi olan pozitivist-determinist anlayışbaskındır. Bu öneriler arasında Henri Prost'un 1939'da onaylanan İstanbul planı genişkapsamlı planlama anlayışını benimsemiştir. Prost Planı, günümüze dek kent içinhazırlanmış tek imar planı olduğu için önem taşımaktadır. Prost Planı, İstanbul'un kentselmekânının şekillenmesi adına önemli rol oynamıştır; kısmen uygulanmış olmasına rağmenhala kentteki imar hareketleri için başvurulan bir model oluşturmaktadır. Prost Planı'ndaErken Cumhuriyet Dönemi'nde gözlenen modernist dünya görüşü sekülerlik vurgusu vegelenek karşıtlığıyla öne çıkmaktadır. Hijyen, ulaşım ve estetik gibi planda sıkçabahsedilen kavramları ana tasarım kriteri olarak gören Prost, Paris'te ve Fas'ın bazışehirlerinde (Kazablanka, Fes, Marakeş, Meknes ve Rabat) edindiği deneyimleri, École desBeaux-Arts'nın öğretileri ile birleştirmiştir.Bu tezin amacı, Prost'un tasarlama kriterleri arasında `espaces libres` (serbest sahaları)kentsel bağlamın odağına koyarak incelemek ve 2 No.'lu Park'ı kesit alarak bu anlayışınakıbeti hakkında yorumlarda bulunmaktır. Bu amaçla tez, kuramsal ve tarihsel çerçeveolarak adlandırılmış iki ana gövdeden oluşmaktadır. Kuramsal çerçevede tezin ana konusuolan 2 No.'lu Park özelinden yola çıkılarak park kavramına bakış küresel boyutta elealınmış ve Beaux-Arts eğitimli Prost'un kente bakışını etkileyen aktörler ile düşüncelerincelenmiştir. Prost'un kendi dönemine ait kentsel planlama anlayışına mesleki biryatkınlık gösterdiği anlaşıldığından, Londra ve Paris'teki imar faaliyetleri ile Amerika'dakiGüzel Kent (City Beautiful) hareketi ve bunlarla eş zamanlı ortaya atılmış pozitivistdeterministkent kuramları tezin konusu haline gelmiştir. Geniş kapsamlı planlama anlayışının benimsendiği Prost Planı, benzerlerinde gözlemlendiği gibi, ana amaçlarındanbiri olan uzun erimli olma niteliğini koruyamamıştır. Tarihsel çerçevede, tez boyuncaProst'un etkilendiği iddia edilen kent planlama hareketlerinin İstanbul'daki mekânsalyansımaları araştırılmıştır. Aynı zamanda plancıya atfedilmiş tarafsızlık özelliğini tamanlamıyla yerine getiremeyen Prost'un tutumuna benzer kentsel müdahaleler hala 2 No.'luPark alanında yaşanmaktadır. Bu bağlamda, kentin gelişim ve dönüşüm sürecininkavranması adına, 2 No.'lu Park tarihsel bir kesit içinde ele alınmıştır. Bunun sonucundaparkın yakın geçmişinde yaşanan olayların İstanbul'un genel planlama tarihçesiniözetleyen iyi bir örnek olduğuna kanaat getirilmiştir.

During the modernization and westernization process of İstanbul, the capital of theOttoman Empire, foreign architects and urban planners had been invited many times forthe making of the city's master plan. The proposals for İstanbul had an emphasis for thePositivist-Determinist approach which also dominated the era. Among these proposalsHenri Prost's plan which was approved in 1939 had a broader planning approach. TheProst Plan, which also has special importance since it has been the only master planproduced until today, played a major role in shaping the urban space in Istanbul. Despitethe fact that it has been only partially applied, the Prost Plan is still a reference forconstruction activities. The modernist worldview of the Early Republican Era in Turkeymanifests itself through the emphasis of secularism and unorthodoxy in the Prost Plan.Having embraced the commonly referred concepts as hygiene, transportation andaesthetics as his main design criteria, Prost combined the teachings of the École desBeaux-Arts with his experience derived from his work in Morocco (Casablanca, Fez,Marrakesh, Meknes and Rabat) and Paris.The aim of the thesis is to focus on one of the design criteria of Prost's, `espaces libres`(public open spaces), in the urban context and to interpret the consequences of thisapproach through Park No. 2. Therefore the thesis consists of two main parts referred toherein as theoretical and historical frames. In the theoretical frame, starting from Park No.2, the park phenomenon is discussed on a global scale. The frame also discusses the agentsand the ideas that influenced Prost's approach to urban planning who was educated atBeaux-Arts. Prost had a professional tendency to the common urban planning ideas in hisera, thus the reconstruction movements in Paris and London and the City Beautiful movement in the United States and the positivist-determinist urban theories which wereformed spontaneously are the subjects of thesis. Similar to the global examples, the ProstPlan which adopts the comprehensive planning approach could not achieve its main goal ofbeing long range. In the historical frame, the urban planning activities claimed to influenceProst is considered as spatial reflections in Istanbul.Meanwhile, Park No. 2 is still exposed to interventions performed in ways that are similarto Prost's in terms of his non-objective approach while objectivity is considered theplanner's one of the main responsibilities. In this context, Park No. 2 is addressed in thehistorical frame in order to present a better understanding of the development and thetransformation of the city. In conclusion, the history of the park is considered to provide agreat reference that can almost qualify as a summary for the urban planning history ofİstanbul.