Sigarayı bırakma davranışı üzerine bir sistem dinamiği yaklaşımı ve Türkiye`de uygulaması

Abstract

Sigara eğilimini etkileyen faktörlerin anlaşılması sağlık hizmetleri ve toplum politikaları açısından çok önemlidir. Sigara ve tütün kullanımı insan sağlığı için en büyük risk faktörünü oluşturmaktadır. Amerikan kanser topluluğuna göre sigara kullanımı; alkol kullanımı, trafik kazaları, HIV, silahlar, yasadışı uyuşturucu ve ilaç kullanımından ve hepsinin toplamından daha fazla ölüme yol açmaktadır. Türkiye'de ise her yıl 100000'in üzerinde insan sigaraya bağlı sebeplerle ölmekte (Tüm ölümlerin çeyreği kadar) ve bu rakamın 2030 yılına kadar 240000'ne çıkacağı tahmin edilmektedir. Sigara kullanımı dünyada meydana gelen ölümlerin en önemli nedenlerinden biri olarak tanımlanmış ve önlenebilir bir hastalık olarak kategorize edilmiştir. Toplumsal olarak sigara içmeyi azaltma çabalarının bu alandaki sosyal politikaların nasıl yönetildiğine bağlıdır. Bu politikaların yönetilmesi için ise sigarayı bırakma davranışının nelerden etkilendiğini ve önemli faktörlerin neler olduğunu anlamak gerekir. Sigara kullanım bağımlılığı Amerikan Psikiyatri Derneğine göre bilişsel, davranışsal ve fizyolojik semptomları olan psikiyatrik bir bozukluk olarak tanımlanmıştır. Bu bağımlılığın davranışsal bir bozukluk olarak tanımlanması ile birlikte olumlu yöndeki davranış değişimini ortaya koyabilmek için bu davranış değişikliğinin hangi basamaklardan oluştuğunu ve bunları nasıl ele alınması gerektiğini net bir şekilde ortaya koymamız gerekecektir. Sigara kullanımı ve kontrolü içerisinde geri besleme döngüleri, doğrusal olmayan dinamikleri ve kendisine özgü özellikleri olan karmaşık bir sistem olarak tanımlanabilir.Bu çalışma sigara bırakma davranışını Sistem Dinamikleri metodunu kullanarak araştırmaktadır. Modelleme aracı olarak VENSİM programı kullanılmıştır. Sistem dinamiği modellemesi, bu tür problemleri ele almak için en belirgin ve ümit verici yaklaşımlardan biridir ve bunu yaparken, araştırma bilgisinin ve onun pratik uygulamalarının daha etkin bir şekilde bütünleşmesine, dinamik ve karmaşık ilişkileri anlamamıza yardımcı olur.Anahtar Kelimeler:sistem dinamikleri, sigara kullanımı, davranış değişimi, sigara dinamikleri, tütün politikaları, halk sağlığı,

It is very important to understand the factors affecting tendency of smoking for healthcare and public policies. Smoking is a major risk factor for health. Smoking cigarettes kills more than alcohol, car accidents, HIV, guns and illegal drugs combined according to the American Cancer Society. In Turkey, more than 100000 people die every year as a consequence of smoking (a quarter of all deaths), a number that is estimated to rise to 240000 by 2030. Smoking is categorized as preventable diseases in the world and it is one of the leading causes of death. In order to manage public policies for the success of smoking cessation, it is essential to understand how this behaviour can be affected and what the important factors are. Tobacco smoking habit is defined as a psychiatric disorder including cognitive, behavioural and physiological symptoms by American Psychiatric Association. Since it is defined as a behavioural disorder we need to make clear understanding of what stages exist and how can they be handled in this behavioural change. Tobacco use and control can be thought of as a complex system containing emergent properties, feedback loops, and nonlinear dynamics. In order to manage public policies for the success of smoking cessation, it is essential to understand how this behaviour can be affected and what the important factors are. This work investigates the quitting smoking behaviour by using system dynamics (SD) method. The modelling method was provided by VENSIM. There is growing recognition that systems approaches need to be able to address this challenge of dynamics and to anticipate change. System dynamics modelling is one of the most prominent and promising approaches for addressing such problems and, in doing so, helping to achieve more effective integration of research knowledge and its practical implications. SD is a system thinking tool that helps us to understand dynamics and complex relations of a problem. Compared with other methods, the SD method provides understanding of the structural causes of a system's behaviour, which increases the knowledge of each element in the system.Keywords:system dynmaics, smoking, behaviour change, smoking dynamics, tobacco policy, public health