Türk halk müziğinde uyarlama kavramı ve bağlamaya uyarlanan dört zeybek ezgisi üzerinde müzikal analiz

Abstract

Sanatsal boyutuyla, ?uyarlama? ya da ?adaptasyon? kavramını, bir eserin sahip olduğu özelliklerin bir ya da birden fazlasının, değişim geçirerek yeni bir hâle dönüşümü şeklinde ifade edilebilir.Türk Halk Müziğinde iki çeşit uyarlama tekniği kullanılmıştır. Bu uyarlamaları ?Doğal? ve ?Yapay? diye ikiye ayırabiliriz. Doğal Uyarlamaların temelinde ?kendiliğindenlik? esası yatar ve eserin şekillenmesi geleneksel yaşam koşulları çerçevesinde süreklilik arz eder. Doğal Uyarlamalarda sanatçı, ürünlerini o dönemin geleneksel sosyal koşulları ve anlayışı doğrultusunda gerçekleştirir. Yapay Uyarlama da ise bu anlayışın tam tersine sanatçının profesyonel ve tasarımcı yönünün ön plana çıktığı görülmektedir. Bu alanda faaliyet gösteren uyarlamacıların, ( sanatçıların) kent yaşamı içerisinde, özel tasarımlarını sergileyecekleri alanlarda yeni projeler ve kareografik çalışmalar içinde bulunmaları da kaçınılmazdır. Sanatçı içinde yaşadığı, hızla gelişen ve değişen dünyadaki teknolojik imkanları dahilinde Yapay uyarlamalarını gerçekleştirmektedir.Türk Halk Müziğinde, sözlü ve sözsüz müzik icralarında, Ege Bölgesi ağırlıkta olmak üzere Akdeniz Bölgesinde görülen önemli türlerden birisi olan Zeybekler üzerinde, bu uyarlama tekniklerini değerlendirmeye alacak olursak, zeybek ezgilerinin dokusunda değişim meydana geldiği görülmektedir. Gelenekte çift zurna ve davul eşliğinde açık meydanlarda icra edilen Zeybekler, kapalı alanlarda da bağlama ve kemane gibi sazlarla icra edilmektedir. Günümüzde teknolojik imkânlar sayesinde, Bağlamaya uyarlanan bir zeybek ezgisini açık alanlarda da dinlemek mümkün hale gelmiştir. Uyarlamalarda icracının icra kapasitesi ve sazına hâkimiyeti önem teşkil etmektedir. Örneğin zurnanın kendine has vibratolarını bağlama da ?tarama tezene? şeklinde icra edebilmek için, Bağlama icracısının taramayı yapan bileğindeki hâkimiyeti önemlidir. Bu gibi örnekleri zurna içinde vermemiz mümkündür. Zurna icrasında nefes çevirme tekniği uygulayan icracının, nefesini iyi kullanabilmesi icrada önemli hususlardandır. Bu gibi icra teknikleri eser üzerinde ?doku değişimi?ni ve yöresel tavırları etkileyen hususlardandır. Zira uyarlamalar eserlerin kişiliği üzerinde değişikliklere sebebiyet vereceğinden dolayı uyarlamayı yapan kişinin bilgi donanımı, sanat anlayışı ve yeteneği önem teşkil eder.Anahtar Kelimeler: Uyarlama, Doku, Zeybek, Bağlama, Davul-Zurna.

The concept of `adaptation? with its artistic dimension can be defined as the transformation of one or more than one qualities of a work into a new form.In Turkısh folk music two kinds of adaptation techniques are used. We can divide them into `natural? adaptations and `artificial? adaptations. In the basis of natural adaptations there lies `spontaneity? and the formation of the work takes place spontaneously within the conditions of traditional life. In natural adaptations, an artist produces his or her art within the traditional understanding of his or her age. As for artificial adaptations, the professional and imaginative side of the artist becomes visible in contrast to natural adaptations. It is inevitable for those musicians who make adapted music to deal with new projects and stylized works ın the areas where they can perform their special designs in urban life.one of the kinds of instrumental music and of music with lyrics seen in mostly Agean Region and also in Mediterranean Region in Turkey. Zeybeks which are performed outdoors accompanied by double zurnas and drums traditionaly, are also performed indoors accompanied by baglama and kemane. Today thanks to the technological conveniences, ıt is possible to listen to a zeybek melody adapted to baglama outdoors. In adaptations the capacity of the musician and being a master of his or her instrument are essential.That is also valid for zurna. In a zurna performance the musician who uses ?breath with relief? technique, should use his breathe efficiently. These kinds of performance techniques are one of the particular points affecting `texture change? and local styles in a work. Since adaptations will cause changes on the charecteristic of a work, the knowledge and understanding of art and capacity of the musician who makes adapted music are of vital importance.Key Words: Adaptation, Texture, Zeybek, Baglama, Drum and Zurna