Devlet yardımları ve dahilde işleme rejiminin dış ticaretteki yeri ve önemi

Abstract

İhracatın arttırılması kapsamında Türkiye ekonomisinde 1980'den beri birçok teşvik uygulanmaktadır. İhracatın desteklenmesi, artan küresel rekabet ortamında ihraç pazarlarının genişletilmesi için önem taşımaktadır. Global pazarlardaki ülke ve sektör payının artabilmesi için uluslararası piyasalara açılan ihracatçı firmalara rekabet gücünün kazandırılması gerekmektedir. 1960'larda Güney Kore Türkiye ile benzer ekonomik niteliklere sahip güçsüz gelişmekte olan bir ülkeydi. Günümüzde ise Güney Kore güçlü global markaları ve ihracat altyapısı olan bir ülke durumuna gelmiştir. Türkiye de Güney Kore'nin 1960'lı yıllardan beri uygulamakta olduğu ihracata dayalı ekonomik kalkınma modelinin benzerini 1980'lerin başından itibaren uygulamaktadır. Bu çalışmada, Türkiye'de 1980'lerden günümüze uygulanan ihracatı arttırmaya yönelik teşvikler ve dahilde işleme rejimi ve bu desteklerin Türkiye ekonomisine etkileri detaylı olarak ele alınmış ve açıklanmıştır.Öncelikli olarak 2008 küresel finans krizi sonrası ve özellikle 2015 yılı sonrası Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nin diğer ülkelere karşı uygulamaya koyduğu gümrük vergileri ve diğer ülkelerin de bu duruma aynı şekilde karşılık vermesiyle dış ticarette merkantilist uygulamaları akla getiren korumacılık politikaların dünya ölçeğinde tekrar uygulanması gündeme gelmektedir. Küresel ticarette artan rekabetle birlikte yeni korumacılık politikaları karşısında Türkiye, gelişmesini ve büyümesini devam ettirmek, global pazardaki ihracat oranını korumak ve hatta daha da arttırabilmek ve rekabetçi gücünde geriye düşmemek için ihracata yönelik devlet desteklerini yeni durumun gerekleri çerçevesinde güncellemek durumunda kalabilir. Dahilde İşleme Rejimi Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği ve benzeri uluslararası kurumlarca da yasaklanmamış ve uygulanabilir teşvikler arasında gösterilmiştir. Bu sebeple Dahilde İşleme Rejimi Türkiye gibi gelişmekte olan ve ihracatını arttırmaya çalışan ülkelerde ihracatçı firmalara uluslararası rekabette avantaj sağlayan en önemli teşviklerdendir.1980 yılı öncesi uygulanan ithal ikameci kalkınma stratejisi Türkiye ekonomisine istenilen faydayı sağlayamadığı gibi ekonomiyi daha çok döviz ihtiyacı içine sokmuştur. İhracatı ve ihracat ile ülke için gerekli olan dövizin teminini esas alan ihracata dayalı kalkınma modeli 1980'den itibaren uygulanmaktadır. Bu model devletin ihracata destek veren diğer politikalarıyla birlikte yürütülmektedir.Bu çalışmanın temel amacı 1980'den günümüze uygulanan devlet desteklerinin Türkiye dış ticaretine, dış ticaret dengesine ve Türkiye ekonomisine olan etkisini ortaya koymaktır. Bu çerçevede Türkiye ihracatının yaklaşık yarısınının Dahilde İşleme Rejimi desteği çerçevesinde gerçekleşmesi sebebiyle DİR ihracat ve ithalat tutarlarının Türkiye ekonomisi büyümesine, ihracatına ve dış ticaret dengesine olan etkisi araştırılmıştır.Çalışmada spss programı çerçevesinde yapılan korelasyon ve regresyon analizinde 1996-2018 yılları arasında gerçekleşen DİR ihracat tutarı ile Türkiye ekononomisinde gerçekleşen GSYIH değişimi, toplam ihracat değişimi ve dış ticaret dengesi değişimi incelenmiştir. Bu çalışma sonucunda DİR ihracat tutarı ile GSYIH değişimi arasında korelesyan bulunarak DIR İhracatının Türkiye ekonmisinin büyümesinde yüksek oranda ve olumlu etki yaptığı ortaya konulmuştur. DİR ihracat tutarının toplam ihracatı ve dış ticaret dengesini de olumlu olarak etkilediği görülmüştür.Bu kapsamda 1980'den itibaren uygulanmakta olan ihracata dayalı ekonomi sistemi ve DİR başta olmak üzere ihracat kapsamındaki devlet desteklerinin başarılı olarak Türkiye ekonomisinin büyümesine ve gelişmesine olumlu etki ettiği ifade edilebilir.Anahtar Kelimeler: Dahilde İşleme Rejimi (DİR), Dış Ticaret Dengesi, Devlet Yardımı, İhracat, İthalat

Many incentives have been implemented with the scope of increasing export in Turkey since 1980. In increasing competitive market condition, supporting export totally has significant importance to expand export in global markets. The exporter firms having international economic relationship must be provided sufficient competitive power in order to raise the country and sector share in global markets. In 1960's South Korea was a weak developing country with the similar economic features with Turkey. Today, South Korea owes its strong global brands and strong export infrastructure to the export-based economic development model which has been implemented since the 1960s. Turkey has applied similar export-oriented economic development model since the early 1980s. In this study, inward processing and export incentives applied in Turkey since 1980s, and their effects on Turkey's economy are described and discussed in detail.Initially, after 2008 global financial crisis and especially after 2015, the USA and some other countries started to impose new customs duties mutually. These policies have raised the question of mercantilist practices in foreign trade and application of protectionist policies in the whole World. Facing with the new protectionism policies, Turkey might need to update the state aids for export to protect its competitive power in global trade in which the competition has been increasing continuously. The Inward Processing Regime (IPR) has not been banned by the World Trade Organization, the European Union and similar international institutions and has been cited as applicable incentives. For this reason, The Inward Processing Regime (IPR) is one of the important incentives to provide export aid and international competition advantage in developing countries trying to enhance export, such as Turkey.Before 1980, imported substitution development strategy could not provide expected benefit, moreover it caused the need of currency. That's why, Turkey changed the strategy with export based development strategy which has still been implemented with the other exporting support policies.The main purpose of this work is to state and reveal the effect of the export state subventions to Turkish foreign trade and economy. Since almost half of Turkey export has been fulfilled in the inward procecessing regime, we have analyzed the impact of inward processing regime export value on the growth of Turkey economy, Turkish export, and balance of trade.SPSS was used for regression and correlation analyses. The amount of IPR, the change in total export rate, balance of trade, and the change between 1996-2018 in the growth of Turkish economy were analysed. The results showed that there is a strong relation between the variables. Additionally, IPR has significant positive effect on the growth of Turkey economy. In this context, it can be said that the export state aids and inward processing regime have a positive effect on the growth of Turkey's economy positively.Key Words: Inward Processing Regime (IPR), Foreign Trade Balance, State Aid, export, import