Malzeme ihtiyaç planlama sistemi ve bir imalat işletmesinde uygulanması

Abstract

ÖZET Malzeme yönetimi üretimin temel fonksiyonlarından birisidir. Malzeme yönetimi, malzeme planlaması ve kontrolü, satın alma, taşıma, teslimat, giriş kalite kontrolü, depolama ve envanter yönetimi, hurda uzaklaştırma gibi görev ve sorumlulukları kapsamaktadır. Üretim yapan işletmeler hammaddeye bağımlı olarak çalışmaktadırlar. Ürünün ortaya çıkması ürünü meydana getirecek olan bileşenlerin yeterli miktarda ve gerekli zamanlarda elde mevcut bulunmasına bağlıdır. Yani bir basamak gerisini ele alırsak, malzeme, parça ve yan mamüle olan talep son ürüne olan talebe bağlıdır. Burada bağımlı talep kavramı ortaya çıkmaktadır. Son ürün için talep bir defa belirlendiği zaman, üretim sırasında gerekecek hammadde ve alt bileşenler ile bunların miktarları hesaplanabilir. Buradaki hammaddeler ve bileşenlere olan talep bağımlı taleptir. Üretim yapan işletmelerde hammadde ihtiyaçlarının en uygun biçimde sağlanması başlıca şu iki yöntemle yapılagelmiştir. Bunlardan ilki `İstatistiksel Envanter Kontrolü` dür. Bu yöntemde talep tahminleri sonrasında kararlaştırılan minimum stok düzeyi, sipariş sayısı, sipariş miktarı gibi değerler yer almaktadır ve değişimlere göre davranılmaya çalışılarak hammadde gerekisinimleri karşılanır. Diğer yöntem ise daha çağdaş olan `Malzeme İhtiyaç Planlaması, MİP ( Material Requirements Planning, MRP )` dır. Önceki yönteme kıyasla daha düşük stok düzeyleri ile daha etkin stok ve malzeme yönetimi sağlar. Bu yöntemde stok maliyetleri daha düşük düzeylerde gerçekleşmekte ve üretim kapasitesi de daha yüksek oranlarda kullanılabilmektedir. Özellikle 1960'lı yıllardan sonra işletmelerde bilgisayar kullanımının giderek yaygınlaşması, yönetim bilişim sistemlerinin gelişmesinde büyük rol oynadığı gibi MİP'nda da hesaplama zorluğu olan büyük çaplı sistemlerin planlanmasında da bilgisayarların hızlarından ve doğruluklarından yararlanılmıştır.Önceleri basit mamuller için uygulanan ve kâr sistemine dayanan ihtiyaç planlama yöntemleri, çok sayıda parçadan oluşan karmaşık yapılı mamüller içinde kolayca kullanılabilir hale gelmiştir. Çünkü on binlerce parça ihtiva eden bir montaj ürününün imal edildiği bir fabrikada günlerce sürecek bir ihtiyaç planlamasının hesap yükünü, bilgisayar destekli bir sistemle kısa bir süreye indirmek mümkün hale gelmiştir. MİP ile ilgili ilk yazılımlar sadece hesap yükünü hafifleten yazılımlar şeklinde idi. Mamulün imalat sürecini oluşturan malzemenin satın alınması, parçaların yapılması, alt montaj, son montaj gibi imalat aşamalarına ait tüm ihtiyaçlar, periyot ihtiyacı kadar veya tespit edilen parti hacmi kadar olmak üzere topluca sipariş edilmektedir. Oysa tüm elemanların aynı anda hazır olması gerekli değildir. Dolayısıyla sipariş partileri, bu durum göz önüne alınarak bir öncelik sırasına konulmalı, tam anlamıyla gerektiği zaman sipariş edilmelidir. Önceliklerin zaman boyutunda planlanması fikrine dayanarak toplu ihtiyaç planlama yazılımlarının geliştirilmesi ile MİP devri başlamıştır. Öncelik planlaması, işlerin bir sıraya koyulması anlamına gelmektedir. Hangi malzemeye ne zaman ihtiyaç duyulacaktır sorusuna cevap vererek siparişlerin zamanlaması yapılır. Böylece zamanından önce teslimi veya zamanından önce imalatı önleyerek üretim içindeki beklemelerin ve dolayısıyla stok seviyelerinin azaltılması mümkün olmuştur. Sonuç olarak MİP, ana üretim programı sonucu, planlama döneminde üretilecek ürün tipleri, üretim miktarları ve üretim zamanlarının belirlenmesinden sonra, üretimin gerçekleştirilmesi için yeterli miktarda ve doğru zamanda üretim kaynaklarının bulunmasını bilgisayar destekli olarak yapan üretim planlama ve kontrol sistemi elemanıdır. MİP Sistemi ise, ana üretim programını veri alarak, nihai ürünün ortaya çıkması için, planlanan dönem için gerekli hammadde miktarlarım hesaplayıp, her biri için ayrı ayrı stok mevcutlarıyla karşılaştırarak genel hammadde sipariş programını geliştiren bir bilgisayar yazılım sistemidir. Etkin ve düşük maliyetli bir stok ve malzeme yönetimi için malzeme ihtiyaç planlamasının ne kadar yararlı olacağı aşikardır. Bu planlamada bilgisayarların da kullanılması ile, işletmeler, bilgiye erişimde hız ve doğruluk, ürün ve üretim maliyetlerinin düşürülmesi gibi rekabet avantajları elde etmektedir. Rekabetinküreselleşen koşullan içerisinde üretime dönük çalışan firmaların varlıklarını devam ettirebilmeleri yenilikleri, yeni yöntem ve uygulamaları kabul edip onları kendi işletmelerinde hızla hayata geçirmeleri ile doğru orantılıdır. Zira, çağımız hız,iletişim ve bilgisayarlaşma çağıdır. Dolayısıyla, bilgisayarları, işletmenin bütün birim ve unsurlannda devreye sokmak fırmanın daha aydınlık ve sağlam bir geleceğe yönelmesi demektir. Fakat bütün bunların gerçekleştikten sonrada konumunu koruyabilmesi, yine yenilik ve teknolojideki son değişklikleri yakından takip edip onları kendisine adapte edebilmesi ile yakından ilgilidir. Bu tezde MİP sistemi ile ilgili aşağıdaki konulan incelemeye çalıştım. Üretime yönelik işletmelerdeki envanter kontrolü eskiden nasıl yapılıyordu, şimdi nasıl yapılıyor sorulannı yanıtladım. Klasik envanter kontrolüne göre daha modern bir yöntem olan MİP sisteminin girdileri nelerdir açıkladım. Bir işletmede MİP sisteminin uygulanabilmesi için gerekli önşartlar ve varsayımların neler olduğunu açıkladım. Siparişlerin MİP sistemine girilmesinden net ihtiyaç planlamasına kadar MİP sisteminin çalışmasını ve yapısını detaylı bir şekilde inceledim. Daha sonra MİP sisteminde uygulanabilecek sipariş modellerini kısaca anlattım. MİP sistemini baz alan ve daha geniş kapsamlı olan diğer planlama sistemlerini ve MİP'e alternatif olan diğer planlama sistemlerine kısaca değindim. Daha sonraki bölümde, şu anda Türkiye yazılım piyasasında mevcut olan MİP yazılımları kısaca incelendi. Uygulama bölümde ise bir makarna fabrikasında ekonomik sipariş modelinin bulunmasına çalışıldı. Son bölümde ise MİP sisteminin genel olarak değerlendirilmesi ve öneriler yer almaktadır.

SUMMARY Materials management is one of the major functions of the production. Materials management covers the tasks and responsibilities such as materials planning and control, purchasing, transportation, delivery, quality control of incoming materials, stocking and inventory management, removing scrap goods. Manufacturing companies continue to work with the dependence on the raw materials. Realizing that the production heavily depends on the idea that all the items and contents of the production are available at the right time with the right quantities. If we consider one level back, demand for materials, parts and semi-products depend on the demand for the end product. Here dependent demand concept arises. Once the demand for the end product is determined, raw materials and sub components that are necessary for this end product, and also the amount of them can be calculated. The demand for the raw materials and sub components are dependant. Two of the most appropriate ways of obtaining the needs that have been used so far are mentioned below. First of them is `Statistical Inventory Control`. In this method, after forecasting demands, the predefined minimum inventory level, number of orders, quantities of orders alike arguments are considered and needs are tried to obtain according to changes in demand. The other method, which is more modern, is `Material Requirements Planning, MRP`. It utilises a lower inventory level, and is more effctive in materials management compared to the former method. When MRP is used, cost of stocks are much less, and production capacity is utilized in much higher levels as well. Particularly as the use of computers become widespread since 1960's, they have been used in management information systems as well as MRP. Because in MRP systems, there are lots of long¦V calculation strings. Formerly, requirements planning methods were is«4îbf basic products and were based on profits. Later, they were used easily for products, that had, complicated structure. Because, it was possible to make all calculations for thousands öf items with computers by using MRP in a very short time. Firstly, softwares related to MRP were developed only to make calculation easier. All the needs during the all levels of production cycle, including purchasing, combining the parts, sub items, sub assemblies, periodical needs or the needs determined by lot size are ordered in bulk at a time. Whereas it is not necessary for all the items to be ready at the same time. Therefore, lot sizes for orders are put into an order according to their priorities. They should be ordered at the time when they are needed. By developing softwares that are utilizing the concept of time dimension of priority planning, the MRP age has started. The priority planning means putting jobs into an order. Timing of orders are managed by answering the question of which materials are needed when. Hence, early delivery or early production is prevented, and idle time and inventory level is reduced. As a result, MRP is a system that needs some inputs so as to proccess them, and produce reports having time dimension. It gets master production schedule, all the items list (bills of materials), inventory levels of items, orders and forecasts as input. It proccesses these knowledgebase and creates reports containning the information on quantities and times of orders. All of these are done in computerized environment. MRP is based on computer existence. It uses software packages so as to achieve all the actions mentioned above. In fact, it is not another thing than a computer software. It is obvious that, MRP is very useful for achieving an effective and a low cost inventory, and also for materials management. In order a company to get high speed, correctness, low cost product, to gain advantage in competition, use of the computers is a chance, even it is a must too. Under the condition of the gloablization of the competition, in order manufacturing companies to survive, they must accept innovations, new methods and applications, and they must adopt those into their companies. Since this is the age of speed, communication and computerization age. Therefore, inserting computers into every level of company and into every level of management means aVI brighter and robust feauture for this company. But again it is not enough, taking all the actions mentioned until now, the company must follow all new trends, innovations, new improvements, developments in its field closely. In this thesis, I have examined the following subjects on MRP systems. I answered how the inventory control was managed in a manufacturing company and how it should be managed. I explained that the inputs of the MRP system which is a more modern system comparing to classical inventory control. I reviewed the assumptions and default conditions of a company to establish an MRP system. I tried to study the process of MRP system and its structure in detail from enterance of an order to the system to planning the net requirements. Then, I tried to explain shortly the order models that can be applied in the MRP systems. I mentioned some of other planning systems that are based on MRP and that are its alternatives. In the next section, I have shortly examined some MRP softwares that are available currently in Turkey's sotware market. As for the application section, I tried to find the most economical order model for a macaroni making company. General evaluation of MRP system and proposals are presented in the last section.