Akdağ maden-i hümayunu işletmesi örneğinde Osmanlı`da maden işletmeleri (1796-1914)

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti'nde devlet tarafından işletilen maden-i hümayunlardan biri olan Akdağ Maden-i Hümayunu işletmesinin işleyişi ve geçirdiği yapısal değişiklikler üzerinde durulmuştur. Osmanlı'daki madencilik faaliyetleri genel hatlarıyla incelenmiş olup, bir devlet işletmesi olan Akdağ Maden-i Hümayunu örneği üzerinden Osmanlı Devleti'nde madenlerin işletilme usulleri, maden mevzuatı, madenlerin kullanım alanları, işletmelerde gerçekleşen üretimin aşamaları, madende çalışan işçiler ile bunların temini ve üretilen madenlerin nakliyesi gibi konulara değinilmiştir. Çalışmada, bir işletmenin kuruluşu, işleyişi ve geçirdiği değişiklikler üzerinde yoğunlaşılmakla beraber, zaman zaman aynı işletme yapısına sahip diğer madenlere ait bilgilere de yer verilmiştir. Bu bağlamda, bazı arşiv belgelerinde Akdağ Maden-i Hümayunu ile birlikte zikredilmiş olan Tokat Kalhanesi, Gümüşkan, Bereketli, Bulgardağı, Cebel-i Kozan Maden-i Hümayunları gibi madenlere de konumuzla irtibatı gereği değinilmiştir. Araştırılan konu, ilk elden kaynaklar başta olmak üzere, döneme ait süreli yayınlar, seyahatnameler ve diğer kaynakların yardımı ile ortaya konulmuştur. Sim(gümüş) karışımı kurşunun çıkarıldığı bu işletmenin ilk faaliyete geçişi ile ilgili izlenen prosedür, madende istihdam edilen işçiler, madende ihtiyaç duyulan yardımcı personel ile erzak, odun, kömür ve benzeri gereksinimleri karşılamakla yükümlü tutulan yerleşim yerleri, madenin üretimi ve aşamaları, çıkarılan madenin kullanım alanları ile nakliyesi konuları arşiv belgeleri ışığında incelenmiştir. 19. yüzyılın ortalarında ve 20. yüzyılın başlarında işletmede üretimi arttırıcı çalışmalar kapsamında yabancı mühendislerin Akdağ maden işletmesindeki çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir. Osmanlı Devleti'nde madencilik alanında meydana gelen dönüşümler ve bunların devlet tarafından işletilen madenlere, özelde Akdağ Maden-i Hümayunu'na yansımaları ile Osmanlı madencilik sektöründe yaşanan problemler, akademik düzeyde hazırlanmış tetkik eserler ve bunları destekleyen arşiv belgeleri ile ortaya konmaya çalışılmıştır.

In the study, the working and the structural changes of Akdağ Imperial Mine, which is one of the mine imperial operated by the state in Ottoman Empire, was emphasized. Mining activities in Ottoman Empire was reviewed in general terms and the issues such as mine operation procedures, mine legislation, usage areas of mines, production stages, mineworkers and recruitment of them and transportation of mine were mentioned by giving Akdağ Imperial Mine as an instance. In the study, it has been focused on the foundation, working and changes of a mine operation. Besides information on other mines that have similar operation structure was given at intervals. In this context, in some archive documents, imperial mine operations such as Tokat Refinery, Gümüşkan, Bereketli, Bulgardağı, Cebel-i Kozan Imperial Mines were mentioned.The under-researched subject was revealed by the help of periodicals, itineraries, other sources and especially first-hand resources. Silver mixture lead is extracted from the ground in this operation. The issues such as first taking up the operation and employed procedure, employed mineworkers, settlements that are supposed to meet the needed auxiliary staff, supplies, firewood, coal and similar requirements, production and phases of the mine, usage areas of extracted mine and transportation of it were investigated in consideration of archive documents.Information on the works of foreign engineers at Akdağ Imperial Mine in the mids of 19th century and at the beginning of 29th century within the context of works that boost the production were given. The transforms that occur in the field of mining in Ottoman Empire and the effects of these transforms on mines operated by the state, particularly the reflection of them on Akdağ Imperial Mine and the problems on mining sector in Ottoman were tried to be revealed by archive documents and academically prepared investigation works.