Farklı nane (Mentha spp.) klonlarının bazı morfolojik, tarımsal ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi üzerinde bir araştırma

Abstract

ÖZET FARKLI NANE (Mentha spp.) KLONLARIN1N BAZI MORFOLOJİK, TARIMSAL VE TEKNOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA İsa TELCİ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2001, 160 sayfa Danışman: Prof. Dr. Nermin İNCEKARA Jüri : Prof. Dr. Nermin İNCEKARA : Prof. Dr. Ayhan CEYLAN : Doç. Dr. Güngör YILMAZ Bu çalışma Türkiye'nin değişik yerlerinden toplanan 35 farklı nane klonunda, bitkisel, morfolojik ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla, Tokat ekolojik koşullarında yürütülmüştür. Deneme, 1999 ve 2000 yıllarında yürütülmüş ve her iki yılda da ikişer biçim yapılmıştır. Koleksiyon bahçesinden deneme amaçlı seçilen klonlar köklendirilerek 1998 sonbaharında deneme alanına dikilmiştir. 1999 yazında veriler alınmaya başlanmıştır. Taksonomik gözlemler için parsel kenarlarında bırakılan 5-6 bitkiden çiçek ve tohum dönemlerinde herbaryum örnekleri alınmıştır. Herbaryumlarda taksonomik öneme sahip morfolojik özellikler belirlenerek, botanik isimlendirilmesi yapılmıştır. Buna göre, incelenen klonlarda; Mentha spicata L. subsp. spicata (21 klon), M. longifolia (L.) Hudson subsp. typhoides (Briq.) Harley var. typhoides (6 klon) M. villosa-nevata Opiz: (M. longifolia x M. spicata), (4 klon) M. dumetomm Sculdes (M aquatica x M. longifolia) (3 klon) M aquatica L. (1 klon) türleri belirlenmiştir.Tarımsal ve teknolojik özelliklerde bitki boyu, yeşil herba, drog herba, yeşil yaprak, drog yaprak, kuru madde ve uçucu yağ verimleri ile yeşil yaprak ve uçucu yağ oranlan incelenmiştir. Ayrıca Uçucu yağlardaki bileşenler belirlenmiştir. Denemede incelenen bu özellikler bakımından klonlar arasında önemli değişimler gözlenmiştir. Deneme boyunca yüksek bitki boyu değerleri 13 (98.7 cm), 23 (87.1 cm) ve 27 (87,7 cm) nolu klonlardan alınmıştır. Deneme süresince, toplam yeşil herba ile drog herba verimleri sırayla 1137.5-3951.3 kg/da ve 314.1-1010.0 kg/da arasında değişmiştir. Yeşil herba verimleri bakımından yüksek değerler 17, 23, 19 ve 9 nolu klonlardan alınmış ve bu klonlarda yeşil herba verimleri sırayla 3951.3 kg/da, 3794.0 kg/da 3651.1 kg/da ve 3650.4 kg/da olmuştur. Toplam yeşil yaprak ve drog yaprak verimleri sırayla 628.5-2131.8 kg/da ve 187.3- 533.9 kg/da arasında değişmiştir. Drog yaprak verimleri 17, 19 ve 21 nolu klonlarda yüksek olmuş ve sırasıyla 529.4 kg/da, 484.1 kg/da ve 499.9 kg/da bulunmuştur. Deneme süresince tüm klonlarda uçucu yağ oranlan ikinci biçimlerde daha yüksek olmuştur. Uçucu yağ oranlar türlere göre M spicata' da % 0.80-3.76, M longifolia' 'da % 1.03-3.76, M villosa ner/>atd da % 0.97-2.80, M. dumetorum 'da % 1.47-2.83 ve M aquaticd 'da 1.23-2.10 arasında değişmiştir. Yüksek oranlar 23 (% 3.76), 13 (% 3.76) ve 1 (% 3.53) nolu klonlarda elde edilmiştir. Toplam uçucu yağ verimleri 1.99-11.38 l/da arasında değişmiştir. 23 ve 28 nolu klonlarda uçucu yağ verimi bakımından yüksek değerler elde edilmiş ve sırasıyla 1 1.28 l/da ve 10.47 l/da olduğu saptanmıştır. M spicata, M. longifolia ve M. villosa nervata klonlarının çoğunda uçucu yağın ana bileşeni olarak karvon bulunmuştur ve karvon oranlan türlere göre sırayla % 28.42- 82.21, % 58.18-80.24 ve 4 1.79-7 1.32 arasında değişmiştir. Düşük herba verimlerine sahip 24 (M spicata) ve 25 (M. longifolia) nolu klonlarda karvon oranları yüksek bulunmuştur. Karvonun dışında M. spicata' da linalol, pul egon, M. longifolia' da linalol bakımından zengin klonların varlığı belirlenmiştir. M. dumetorum klonlarından 2'sinin menton (% 33.70-56.81) ve mentofuran (% 14.44-40.53), diğerinin linalol (% 33.10-43.05) bakımından zengin olduğu, M aquatica'mn ise linalol (% 40.78-42.55) ve mentofuran (% 34.74-37.40) bakımından zengin olduğu saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Nane, Mentha spicata L. subsp. spicata, M. longifolia (L.) Hudson subsp. typhoides (Briq.) Harley var. typhoides, M. villosa-nevata Opiz, M dumetorum Sculdes, M aquatica L, taksonomi, verim, uçucu yağ, karvon,

ABSTRACT DETERMINATION OF SOME MORPHOLOGICAL, AGRONOMICAL AND TECHNOLOGICAL CHARACTERS OF DIFFERENT MINT (Mentha spp.) CLONES Isa TELCİ Gaziosmanpaşa University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Ph. D. Thesis 2001,160 pages Supervisor: Prof. Dr. Nermin INCEKARA Jüri : Prof. Dr. Nermin INCEKARA : Prof. Dr. Ayhan CEYLAN : Doç. Dr. Güngör YILMAZ This research was carried out in the Tokat ecological conditions in 1999-2000 to determine the morphological and technological characters of 35 mint clones collected from different regions of Turkey. The clones selected from collection plots were planted in to the research area in autumn of 1998 following rooting. Data collection was commenced in the summer of 1999. Herbarium samples were taken from 5-6 plants that are left in the plot borders during flowering and seeding period. The herbariums were botanically named following the determinations of morphological characters that are taxonomically important. By this method, below species and subspecies were identified among clones studied; Mentha spicata L. subsp. spicata (21 clones), M. lotigifolia (L.) Hudson subsp. typhoides (Briq.) Harley var. typhoides (6 clones) M. villosa-nevata Opiz: (M. longifolia x M. spicata), (4 clones) M. dumetorum Sculdes (M aquaticaxM. longifolia) (3 clones) M. aquaticaL. (1 clones). Of the agronomical and technological characters, plant height, green herbage yield, drug herbage yield, drug leaf, dry matter yield, essential oil yield, drug and essential oil ratios were determined. Moreover, the component of essential oil and physico-chemical features were identified. According to the characters pointed out in this research, the differences among clones were statistically significant.IV The highest plants were obtained from the clones numbered 13, 23 and 27 with the plant height of 98.7, 87.1 and 87.7cm, respectively. Total green herbage and drug herbage during two years of the research were ranged as 11.4-39.5 and 3.1 -10.1 t/ha. The green herbage yields were the greatest in the clones of 17, 23, 19 and 9 with the yield of 39.5, 37.9, 36.5 and 36.5 t/ha, respectively. Total green and drug leaf yields were in the range of 6.3-21.3 and 1.8-5.3 t/ha. Drug leaf yields were to be the highest in the clones of 17,19 and 21 with the yield of 5.3, 4.8 and 4.9 kg/da, correspondingly. In the research, the essential oil ratios were higher in the second harvests of all clones. Of the species used, the essential oil ratios ranged as 0.80-3.76 % in M. spicata, 1.03-3.76 % in M. longifolia, 0.97-2.80 % in M. villosa nervata 1.47-2.83 % in M dumetorum and 1.23-2.10 % in M. aquatica. The greatest oil ratios were obtained from the clones numbered 23 (3.76 %), 13 (3.76 %) and 1 (3.53 %) clones. Total essential oil yields ranged between 1.99-11.38 1/da. The clones of 23 and 28 gave the highest essential oil with the yield of 1 1.28 and 10.47 1/da, respectively. Carvon was a main component in the most essential oil of Mentha spicata, M. longifolia and M. villosa nervata, with the range of 28.42-82.21 %, 58.18-80.24 and 41.799-71.32 according to species, respectively. The clones 24 (M spicata) and 25 (M longifolia ) having low level of herbage yields showed high level of carvone rations. Some M. longifolia and M. spicata clones were rich for pulegone and linalool as well as carvone. While two clones of M dumetorum were rich for menthone (33.70-56.81%) and menthafurane (14.44-40.53%), other was rich for linalool. M. aquaica was rich for linalool and menthafuran. Key words: Mint, Mentha spicata L. subsp. spicata, M. longifolia (L.) Hudson subsp. typhoides (Briq.) Harley var. typhoides, M. villosa-nevata Opiz, M. dumetorum Sculdes, M. aquatica L, taxonomi, yield, essential oil, carvone, linalool,,