Orta Karadeniz bölgesinde ayçiçeği yetiştiren işletmelerin ekonomik analizi ve kooperatif-üretici-işleyici entegrasyonu

Abstract

ÖZET ORTA KARADENİZ BÖLGESİ'NDE AYÇİÇEĞİ YETİŞTİREN İŞLETMELERİN EKONOMİK ANALİZİ VE KOOPERATİF - ÜRETİCİ - İŞLEYİCİ ENTEGRASYONU H. SİBEL GÜLSE BAL Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Doktora Tezi 2003, 188 sayfa Danışman : Prof. Dr. Osman KARKACIER : Prof. Dr. Kemal ESENGÜN : Prof. Dr. Nilgün BAYRAKTAR : Doç. Dr. Adnan ÇİÇEK : Yrd. Doç. Dr. Fatih ERTAŞ Bu çalışma Orta Karadeniz Bölgesinde ve Karadeniz Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği ( Karadenizbirlik) çalışma bölgesi kapsamındaki 4 ili (Amasya, Samsun, Çorum, Tokat ) kapsamaktadır. Yapılan örneklemeler sonucunda söz konusu illerdeki 7 ilçede ve 21 köydeki 107 ayçiçeği üreticisi işletme ile anket yapılmıştır. Ayrıca bu 4 ildeki 13 birim kooperatif ve Karadenizbirlik ile anket yapılmıştır. Bu anketler sonucunda elde edilen veriler araştırmanın ana materyalini oluştunnaktadır. Araştırmada, incelenen işletmelerin ekonomik analizi, ayçiçeğinin maliyet analizi yapılmış, dünyada, Türkiye'de ve araştırma bölgesinde ayçiçeğinin bir değerlendirmesi yapılmış ve entegrasyon konusuna yer verilmiştir. Araştırma sonucunda, incelenen işletmelerde ayçiçeği yetiştiriciliğinin üreticiye kâr bırakmadığı, üreticilerin uygulanan politikalardan ve fiyattan memnun olmadığı ve ayçiçeği tarımından soğuduğu belirlenmiştir. Karadenizbirlik'in faaliyet gösterdiği illerde 1994-2000 yıllan arasında ayçiçeği ekim alanları %50,00, ayçiçeği üretimi ise % 33,61 azalmıştır. Araştırma Bölgesindeki bu durum Türkiye'deki tablonun bir yansımasıdır denilebilir. Türkiye'de yağlı tohum üretimi iç talebi karşılamamaktadır. Bu açık ithalatla karşılanmaktadır. 2001 Yılında Türkiye 668 000 ton ayçiçeği üretmiş, 480 000 ton ayçiçeğini de ithal etmiştir.Ayrıca önemli oranda ham yağ ithalatı yapılmaktadır. Bitkisel yağ ve mamulleri sanayi ithalatı son 20 yıllık süreçte % 602,26 artmıştır. Bu konumu ile bitkisel yağ ve mamulleri sanayi gıda sanayi alt sektörleri içinde en fazla ihracat gerçekleştiren sektördür. Türkiye'de kişi başına 18,75 kg olan yıllık yağ tüketiminin 12,47'si bitkisel sıvı yağlardan karşılanmaktadır. Sıvı yağ tüketiminde ise ayçiçeği yağı %72,49 'luk oram ile ilk sırayı almaktadır. Bu tüketim düzeyi de Türkiye için ayçiçeğinin önemini açıkça ortaya koymaktadır. Ancak ayçiçeği üretiminin artırılmasına yönelik çalışmalar yanında alternatif yağlı tohumların (kanola) yaygınlaştırılması bir zorunluluktur. Çalışmada yer alan entegrasyon kavramı ayçiçeği üreticileri ve kooperatifler açısından değerlendirilmiş tarafların entegrasyona bakışları ve beklentileri ortaya koyulmuştur. Üretici - kooperatif - işleyici entegrasyonu, olması gereken şeklini yansıtan şematik bir modelle açıklanmıştır. Anahtar Kelimeler: Yağlı Tohumlar, Dikey Entegrasyon, Taran Satış Kooperatifleri, Bitkisel Yağ Sanayi

n ABSTRACT ECONOMICAL ANALYSIS OF FARMING BUSINESSES GROWING SUNFLOWER IN MID-BLACKSEA REGION AND UNION-FARMER-PROCESSOR INTEGRATION H. Sibel GÜLSE BAL Gaziosmanpaşa University Graduate School of Natural and Applied Sciences-- Department of Agriculturel Economics PhD Thesis 2003,188 page Supervisor : Prof. Dr. Osman KARKACIER : Prof. Dr. Kemal ESENGÜN : Prof. Dr. Nilgün BAYRAKTAR : Doç. Dr. Adnan ÇÎÇEK : Yrd. Doç. Dr. Fatih ERTAŞ This study includes four provinces (Amasya, Samsun, Çorum, Tokat) in the operating area of Karadenizbirlik (Union for Black Sea Oilseed Agricultural Sales) in the Black Sea Region of Turkey. A survey was conducted with 107 sunflower producers in 21 villages of seven districts. In addition, another survey was carried out with 13 producer union and Karadenizbirlik. Data from those two surveys constitute the main material of this research. Economical analysis of the farming businesses surveyed were performed along with a sunflower production cost analysis. Besides, evaluations of sunflower production and union- farmer-processor integration in sunflower production in the region, in Turkey and in the world were conducted. Research results showed that sunflower farming was not profitable for the farmers in the studied farming businesses, that farmers were not content with policies and prices, and that farmers were not enthusiastic for sunflower fanning. In the Karadenizbirlik operating area, during 1994- 2000 period, sunflower acreage decreased by 50,00 %, while production decreased by 33,61 %. These figures also reflect a nationwide trend in Turkey. Oilseed production of Turkey can not meet the domestic demand. The deficient amount is imported. Turkey produced 668 000 tons of sunflower seed and imported 480 000 tons of sunflower seed in 2001. In addition, a considerable amount of crude oil is also imported. Imports for vegetable oil industry have increased 602,6 % in last 20 years. So vegetable oils and related industry is top importer of all food industries. In Turkey, vegetable liquid oils constitute 12,47 kg of 18,75 kg total oil consumption per capita. Sunflower oil is leading oil (72,49 %) among liquid vegetable oil consumption. This figure shows the importance of sunflower in Turkey. However, in addition to increase sunflower production, development of farming of alternative oilseed crops (such as canola) is also a necessity. Integration of sunflower producers and cooperatives was evaluated. Considerations of both sides in terms of integration were established as well as expectations. Producer-cooperative- processor integration was illustrated in a schematic model that reflects the way it should be. Keywords: Oilseeds, vertical integration, Agricultural Sales Cooperatives, Vegetable Oil Industry.