Ortaokul öğrencilerinin sözlük ihtiyaçları ve ortaokul Türkçe sözlükleri

Abstract

1970'lerden sonra dünyada sözlükler, kullanıcıların ihtiyaçları göz önünde bulundurularak hazırlanır oldu. Bu yüzden ortaya eğitim sözlükleri, çeviri sözlükleri gibi değişik amaçlara hizmet eden ve içerikleri kullanıcılarının ihtiyaçlarına göre şekillenmiş farklı eserler ortaya çıkmıştır. Eğitim sözlükleri, belli bir konu etrafında şekillenen eğitimin ihtiyaç duyduğu kelime anlamını, kelime türünü, söz dizimini, anlamı somutlaştıran görseli vb. kapsar. Bu ögelerin sayısı yani sözlüğün kapsamı eğitim seviyesine göre şekillenmektedir. Bu çalışma, Türkiye'de var olan ve ortaokul seviyesi öğrencilerin kullanımına sunulan tek dilli Türkçe sözlüklerin niteliğini ortaya koymak, bu eserlerin ortaokul öğrencilerin ihtiyaçlarını ne ölçüde karşılayabildiklerini tespit etmek ve ihtiyaçlar doğrultusunda örnek bir sözlük maddesi hazırlayarak bundan sonra yazılacak ortaokul sözlüklerine rehberlik etmek amacıyla yapılmıştır. Bu yüzden çalışma iki temel soru üzerine kurgulanmıştır: `Türkiye'de ortaokul öğrencilerin kullanımına sunulan sözlüklerin sözlüksel nitelikleri/ögeleri nelerdir?` ve `Türkiye'de ortaokul öğrencilerinin ders kitapları, ders etkinlikleri ve Milli Eğitim Bakanlığının ön gördüğü kazanımlar dikkate alındığında ortaya çıkan sözlüksel ihtiyaç nedir?`. Bu soruları ilkini cevaplayabilmek için hâlihazırdaki ortaokul öğrencilerinin erişebildiği 26 Türkçe sözlük incelenmiştir. Öğrencilerin sözlüksel ihtiyaçlarını belirleyebilmek için ise Milli Eğitim Bakanlığının 2014/2015 eğitim-öğretimi için ortaokullar seviyesinde hazırladığı Türkçe Ders Kitapları ve Türkçe Çalışma Kitapları ile 2005 ve 2015 yıllarında yayımladığı Türkçe Eğitimi Programları dikkate alınmıştır. Bu dokümanlar, belge tarama yöntemiyle ele alınmış ve değerlendirilmiştir.İnceleme neticesinde Türkçe Öğretimi Programlarında öğrencilerin sözlük kullanımının özendirilmesinin istendiği ve öğrencilerin kelime bilgilerinin sözlüklerden yararlanılarak arttırılmasının üzerinde durulduğu görülmüştür. Buna rağmen Milli Eğitim Bakanlığı başta olmak üzere kimse ortaokullarda ideal bir sözlüğün nasıl olması gerektiği hakkında açıklayıcı sunumlar yapmamıştır. Ulaşılabilir olan ortaokul sözlükleri genellikle hazırlayanların ekonomik kaygılarına ve bilgi birikimlerine göre şekillenmiştir. Öğrenciyi, Türkçe Öğretimi Programındaki kazanımları veya ders etkinliklerini dikkate alarak bir sözlük şimdiye kadar hazırlanmamıştır. Türkçe ders kitapları, etkinlikler ve Türkçe Öğretimi Programlarındaki kazanımlar dikkate alınarak bir ihtiyaç analizi yapıldığında her sınıf seviyesinde (5, 6, 7 ve 8. sınıflar) farklı sözlüksel niteliklere sahip eserlerin kaleme alınmasının zorunlu olduğu görülmüştür. Örneğin 6. ve 7. sınıf sözlükleri birbirine benzer niteliklere sahiptir. Ancak bunlar 5. sınıf sözlüklerinde yer almayan kelimenin kavram alanı belirtme özelliğini taşımalıdır. 8. sınıf sözlükleri, alfabetik dizilmelidir. Bu özellik diğer sınıflarda zorunlu değildir.

After 1970's, dictionaries were started to be creating as considering readers' necessities. For that reason, various types of dictionaries were emerged based on different purposes like dictionary of education, dictionary of translation and shaped according to requirements of users. Dictionaries of education involve word meaning that is needed by education and formalized around a specific subject, word type, syntax, materializing visual and etc. The number of constituents, which is scope of the dictionary are taken shape according to educational stage. This study is made to indicate the quality of Turkish dictionaries that exist in Turkey and offered to secondary school students, determine what extend these studies can satisfy secondary school students' needs and guide to other secondary school dictionaries that will be written by preparing an item in the direction of needs. Therefore, the study is fictionalized based on primarily two question: `What are the lexical qualities/items of dictionaries that are offered to secondary school students?` and `What is the lexical need when the lecture books of secondary school students, class events and acquisitions that Ministry of Education predicts?`. To be able to answer the first one from these questions, 26 Turkish dictionary that present secondary school students can access have been examined. Also, to be able to determine the students' lexical needs, Turkish lecture-books and Turkish work-books that Ministry of Education performed for 2014/2015 education/training year at secondary school level and Turkish Education Programs that are also published by Ministry of Education in 2005 and 2015 were taken in consideration. These documents were discussed and evaluated via document scanning method.In consequence of examination, It was seen that students' dictionary usage was encouraged in Turkish Education Programs and the students' word knowledge was dwelt on by taking advantage of dictionaries. Nevertheless, particularly Ministry of Education, nobody made an explanatory presentation about how should be an ideal dictionary at secondary schools. Accessible secondary school dictionaries have generally been shaped based on the writer's economic apprehension and his/her knowledge. As considering the students, acquisitions in Turkish Education Programs or lecture events, a dictionary has not been made yet. When a needs analysis was performed as paying attention to Turkish lecture books, events and acquisitions in Turkish Education Programs, it was seen that different lexical quality of work should be revised at every level of class (5, 6, 7 and 8. classes). For instance, the dictionaries of 6. and 7. classes have common quality. However, these dictionaries should have the quality of conceptual field of not containing words at 5. class', 8. class dictionaries should be aligned alphabetically but this requirement is not valid at other classes.