Illegal practices on stock exchanges: Evidence from the Istanbul Stock Exchange

Abstract

Manipülasyon ve içerden bilgi alarak ticaret yapma bütün dünya borsalarında bütün zamanlarda var olmuş ve halende var olan iki temel hile türüdür. Sermaye piyasalarında gelecekte olacak hadiselerin fiyatlar üzerinde direk tesiri vardır. Örneğin yeni bir petrol kuyusu bulmuş bir şirketin, petrolü çıkardığında değerini % 50 arttıracağı anlaşılırsa, daha petrolü çıkarmadan hisse fiyatlarında % 50'ye yakın bir artış olması beklenir. Hisse fiyatlarını etkileyecek bu tür bilgilerin en hızlı iletişim imkanlarıyla yatırımcılara ilan edilmasi gerekir. Doğal olarak, konumları gereği, bazı insanlar1 bu tür bilgilere diğer yatırımcılardan daha önce sahip olurlar veya ulaşırlar, ve daha fiyatlar artmadan alım yapabilirler. Tam tersi durumlarda ise mükemmel bir zamanlama ile kendilerini muhtemel bir zarardan koruyabilirler. İçerden bilgi alarak ticaret yapanların dolaylı yoldan, içerden bilgi alma konumu ispatlanamayacak kişiler aracılığıyla bu işlemleri gerçekleştirmeleri bu tür hadiselerin ortaya çıkarılmasını zorlaştıran temel faktörlerdendir. Manipülasyon ise konumları gereği piyasaya tesir edebilme gücüne sahip kişilerin piyasa koşullarından kaynaklanmayan ve piyasa koşullarını yansıtmayan yanıltıcı kanaat ve fikirlerin piyasada oluşmasını sağlayarak kar elde etmesidir. Bir hisseyi manipüle etmek isteyen bir kişi, elinde bulundurabileceği nakit miktarı ile belli oranda alım satımını yapabileceği büyüklükteki bir hisseyi, kendine hedef tesbit ettiği belli bir rakamın altına düştüğünde almaya başlar2. Bu alımlar hisse fiyatını satılması hedeflenen fiyata yavaş yavaş yaklaştırırken, aynı zamanda hedeflenen oranda hissenin elde toplanmasına sebep olur. Hisse belli oranda elde edilince fiyatın düşmesini engellemek için o anki piyasa fiyatının hemen altında pasif alım emirleri girerler ve bu arada kendi aralarında3 piyasa fiyatının hemen üzerinde alış satışlar yaparak fiyatı daha da yükseltici bir etki oluştururlar4. Bunlara ek olarak hisse 1 Şirket yöneticileri, muhasebecileri vb. 2 Fiyatın bu rakama düşmesi için önce satış pozisyonu da alabilir. 3 Manipülatif hareketler genellikle beraber hareket eden kişilerin oluşturduğu gruplar tarafından yapılırlar. Bu ayb-nı zamanda suçun ispatlanmasını zorlaştırıcı bir faktördür. A Hissenin işlem hacmi, fiyat trendinin bir göstergesidir. Artan bir işlem hacmi fiyatın yükseleceğinin bir işareti olarak kabul edilir. Manipülatörler gerek başlangıçta yaptıkları alımlarla gerekse kendi aralarında yapacakları alım satımlarla işlem hacmine istedikleri yönü verebilirler.IV fiyatını arttıracak ve satışı kolaylaştıracak yanıltıcı bilgiyi çeşitli iletişim kanallarıyla piyasaya yayarak fiyatı düşürmeden eldeki hisseleri satmaya çalışırlar. Manipülasyon ve içerden bilgi alarak ticaret yapmaya ek olarak, hisse senetleri piyasasının yeni olması ve yeterli düzeyde denetimin yapılamaması, aracı kurumlarca fıktif satışları ve müşterilerine ait hisselerin izinsiz olarak nakde çevrilebilmesini mümkün kılmıştır. 94 krizinden sonra Takasbank'ta uygulamaya konulan `Müşteri Bazlı Saklama Sistemi` meseleye önemli bir çözüm teşkil etmiştir. Sermaye piyasalarında hileli faaliyetlerin engellenmesi, yapanların ortaya çıkarılması ve cezalandırılmasını yetkili ve sorumlu en yüksek merci Sermeye Piyasası Kuruludur (SPK). İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Gözetleme Bölümü ise IMKB'deki alım satımları gelişmiş bilgisayar modelleri yardımıyla inceler. Küçük suçların IMKB bünyesinde sonuçlandırılmasını sağlayan bölüm, içerden bilgi alma veya manipülasyon şüphesi olan durumları Sermaye Piyasası Kurulu' na bildirir. Piyasayı denetleyici organların ve enstrumenların bugüne kadar ki olan gelişimine baktığımızda, hileli işlemlerin oluşmasını engelleyecek önlemlerin almabilmesinden çok bu tür olayların arkadan takip edilmiş olduğu anlaşılmaktadır5. Çalışmanın birinci bölümünde adı geçen hileli işlemler örnek davalar yardımıyla acılanmaktadır. İkinci bölümde ise yatırımcıların aydınlatılmasında önemli rol oynayan enstrümanlar ve kaideler tanıtılmaktadır. Son bölüm ise, Türkiye Sermaye Piyasalarında hileli işlemlerin ortaya çıkarılmasıyla yetkili ve görevli kurumlar ile hileli işlemlerin EMKB'nin açılışından bugüne kadar ki dönemde izlediği seyir, buna karşılık denetleyici kurum ve enstrümanların geçirmiş olduğu gelişmeler; günümüz itibarıyla hisse senedi piyasasındaki hileli işlemlerin boyutu ve daha iyi denetlenen ve güvenilir bir hisse senedi piyasası için planlar ve öneriler içermektedir. 5 1992 `ye kadar Sermaye Piyasası Kanunu içerden bilgi alarak ticaret yapmayı ve manipülasyonu bir suç olarak içermemiştir. Eşit bilgilendirmede çok önemli bir faktör olan `'Özel Durumların Bildirilmesi` konulu bir tebliğ ancak 1994'te çıkarılmış, sadece gözetleme işiyle ilgilenecek ayrı bir bölümün kurulması ise 1994 ortalarında IMKB bünyesinde gerçekleştirilmiştir.

Manipulation and insider trading are two main kinds of frauds that are incurred on securities trading in all countries. Future events have a direct effect on stock prices in capital markets. For example, if it is understood that a petroleum refining company has found a new oil field which would increase the value of the firm 50 percent, the stock price is expected to increase some 50 percent before the oil has been extracted. So, ordinary investors must be notified of this sort of information through the fastest means of communication. Naturally, some persons1 become possessors of this sort of information before ordinary investors, and can make purchases accordingly. And under some other circumstances they can make sales with best timings to avoid possible losses. As insiders handle trading indirectly, in cooperation with those whose possession of the information can not be proved, it is difficult to detect the fraud. Manipulation refers to making profit by those who have the capability to form misleading convictions and opinions among the investors. Someone who wants to manipulate a share first chooses a target share, a certain portion of which could be accumulated with the money available to him/her, and starts purchasing when the price of the target share falls below a certain level2. On the one hand, this enables them to accumulate a target portion of the share, and on the other, to force the price to the level at which they expect to sell. When they gathered a certain portion, they take necessary precautions in order to prevent a possible decline in the price3, and they4 also arrange transactions at generally increasing prices in order to lead to a further increase in the price5. To this end, they may also disseminate misleading and deceiving information by means of media or others. 1 Such as directors, officers and accountants of companies. 2 Sometimes they make sales to force the price to the desired level. 3 Such as placing passive buy orders just below the prevailing market price 4 Manipulative activities are usually carried out by groups of manipulators who take common action. This is also a factor that makes it further difficult to detect the fraud. 5 Trading volume of a share is a sign for the direction of price. An increasing trading volume is considered to indicate an increasing price trend. Manipulators can lead trading volumes while accumulating shares and by arranging trades afterwards.In addition to manipulation and insider trading, lack of inspection and regulation, and nature of setting up a new system made it possible for some brokerage firms to engage in fictitious sales of securities and unauthorized use of client assets. After 1994 crisis, Customer Based Custodian System was introduced by Takasbank to solve the problem. The Capital Markets Board is the highest authority responsible for preventing fraudulent activities, detecting and imposing necessary penalties in securities trading in Turkey. On the other hand, securities trading is monitored by the ISE Surveillance Department that utilizes advanced computer programs to detect irregular transactions. Then the ISE notifies the CMB of the circumstances if it is likely to be a manipulation or insider trading case. When the development of the regulations and regulatory authorities is considered, we see that regulatory authorities chased after the incidents rather than preempt them6. In the first part of the study, mentioned illegal practices are explained with sample cases. In the second part, the regulations required for full disclosure and transparency of securities trading are introduced. The last part contains the regulatory authorities responsible for preventing and detecting illegal practices in Turkey, major problems that have occurred on the ISE so far today and the development of regulations in response to different forms of illegal practices, and a general overview of present situation of the market along with the plans and suggestions for a better regulated securities trading. 6 Until 1992. the Capital Market Law even did not cover the concepts of manipulation and insider trading. A Special Situations Communique, which is a very important factor for effective disclosure and transparency, was enforced only in 1994. and a separate department responsible for surveillance function was established within the ISE in mid- 1994 although the exchange started its operation at the beginning of 1986.