The Socio-economic structure of Safranbolu according to the Temettuat Document (1844)

Abstract

IV ÖZET Osmanlı devletinin idari yapısını oluşturan bini aşkın kasaba üzerinde yapılacak tahlilli çalışmalar, devletin bütününün sos yo-ekonomik özelliğini gün yüzüne çıkaracaktır. Zamanın şartlarına göre başarılı bir teknik sayılan Osmanlı memleket tahririnin, geçen birkaç asırda eskidiği ve bu tür kayıtların modern maliye ve idarenin ihtiyaçlarına cevap veremeyeceği aşikardır. Osmanlı yönetimi 19.yy'da bu işleme kapsamlı emlak, arazi, hayvanat ve temettü sayımlanyla, modern merkeziyetçi bir sisteme önemli bir adım atmıştır. Bu bağlamda herkesin ödeme gücü göz önünde bulundurularak vergilendirme yapılması gayesiyle oluşturulan Temettü at defterleri, Tanzimat dönemi Osmanlı devletinin sos yo-ekonomik yapısı hakkında yapılacak tahlilli çalışmalara, istatistiki verilerle oldukça önemli katkılarda bulunmaktadır. Yapmış olduğumuz çalışma, 19.yy ortalarında Anadolu'nun bir kesitini teşkil eden Bolu eyaleti Viranşehir sancağına bağlı Safranbolu kazası merkezinin sosyal ve ekonomik açıdan özelliklerini ortaya çıkarmak ve daha ileri ki safhada Tanzimatın uygulandığı yerlerin tamamı hakkında bazı değerlendirmeler yapılabilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu tür çalışmalar Anadolu şehir ve kasabalarının tarihi coğrafyasında, geçmişle günümüz şehirlerindeki sosyal ve ekonomik yaşamı mukayese etmemize imkan tanımaktadır. Tezin esasını, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan Maliye Nezareti Temettüat Defterleri teşkil etmektedir. Tanzimatın ilanıyla vergi sisteminde yapılan düzenlemeler gereğince 1 845 yılında yapılan tahrirler esnasında bu defterler oluşturulmuştur. Mezkur Temettüat defterlerinde 1844 yılında yaşayan hane reislerinin isimleriyle birlikte baba adı ve varsa lakapları, meslekleri veya geçimlerini temin ettikleri gelir kaynaklan, yıllık gelirleri, bir yılda verdikleri vergiler, bina ve toprak olarak sahip oldukları gayr-i menkullerinin miktarı ve bunlardan elde ettikleri yıllık gelirler ve yetiştirdikleri ürünler kayıtlıdır.Tahrirler hane reislerinin gelirini ve mükellef oldukları vergi-i mahsusanın miktarını tespit etmek için yapıldığından, tutulan temettü defterlerinde genellikle hane reisleri kaydedilmiştir. Bu sebeple çalışma esnasmda yapılan bütün değerlendirmelerde hane reisleri esas alınmıştır. Defter kayıtlarında az da olsa hane reisinin zevcesi, kızı ve kardeşi gibi akrabalarından emlâki olanlar, ayrı olaraktan belirtilmiş, ancak bunlardan hane reisi olmadıkları için vergi-i mahsusa alınmamıştır. Gelir hesaplamaları esnasmda bu gibi şahısların gelirleri, bağlı oldukları hane reisinin yıllık gelirine ilave edilmiştir. Nefs'i Safranbolu'nun 1256/1840) yılına ait temettü defterine dayanarak tespit edebildiğimiz 16 Müslüman mahallesi olmasına rağmen Başbakanlık Osmanlı Arşiv katalogunda 1260/1844 yılına ait sadece 15 mahallenin Temettüat defteri kayıtlıdır. İki mahallenin defteri inceleme yapacak kadar sağlam olmadığından istifade edilememiştir. Bu nedenle kasaba hakkında mahalle ve nüfus verileri haricindeki bütün değerlendirmeler, Nefs'i Safranbolu'nun tamamım değil, 13 mahalleyi ihtiva etmektedir. Çalışmamızın Giriş Bölümü, asıl bölümlerin daha rahat anlaşılabilmesine zemin hazırlamak gayesiyle iki kısımda ele alınmıştır. Birinci kısım, Safranbolu'nun `Coğrafi Konumu`, `Tarihte Safranbolu'nun Eski Adlan`, `Tarih İçinde Safranbolu`, `İdari Yapı` ve `Mahalleler` başlıklarından oluşmaktadır. İkinci kısımda ise `Osmanlı devletinin mali yapısı ve vergi sistemi` yer almaktadır. Tanzimat döneminde yapılan vergi sayımlarının unsurları ile sayımlar esnasında tutulan ve aynı zamanda tezimizin esasım teşkil eden Temettüat defterlerinin tertip şekli hakkında açıklamalar yine bu bölümde yapılmıştır. I.Bölümde, Safranbolu'nun sosyal yapısı hakkında bilgi edinmemize yardımcı olan şehrin, genel demografik yapısı ve nüfusunun mahallelere göre dağılımıyla birlikte aile ve şahıs adlan değerlendirilmiştir.VI II.Bölümde, şehir iktisadi açıdan ele alınmıştır. Şehrin iktisadi yapısının değerlendirebilmesi için hane reislerinin geçimlerini sağladıkları gelir kaynakları ve halktan toplanacak vergi yükünün tespitinden faydalanılmıştır. III.Bölümde, Safranbolu'daki zira-i hayat ve hayvancılık izah edilmiştir. Zirai alanların tasarruf şekillerine göre dağılımıyla birlikte buralarda yetiştirilen ürünlerin türü ve sağlanan senelik hasılat üzerinde durulmuştur. Ayrıca hayvancılığın şehrin iktisadi hayatındaki yeri, Temettüat defterlerindeki veriler istikametinde değerlendirilmiştir. Son kısma ise kasabanın mahallelerini gösteren plan ile Temettüat defterlerinin tabloları döküm halinde eklenmiştir. Mustafa ÜNAL

vu ABSTRACT Comprehensive researches on administrative parts of the Ottoman Empire, towns would give information about socio-economic features of the state. It is obvious that Ottoman land survey or counting, that was successful method in that time period, could not meet needs of modern finance and administration because those records became useless as time posed. Ottoman administration introduced this process in 19th century by comprehensive real estate, animal, profit accounting consequently formed modern centrist system. In this respect temettuat documents prepared for taxation in accordance with paying capacity of the cities would contribute to the studies on socio-economic nature of Ottoman Empire in Tanzimat period by making a statistical data available. This study aimed to investigate socio-economic futures of Safranbolu quarter that was part of Viranşehir subdivision of Bolu province in the midst of 19th and further to make comments on place in which Tanzimat reforms were applied. The main source of this study was temettuat documents of Finance Ministry that were available in prime ministry Ottoman Archives. As a requirement of regulation made in taxation system in the Tanzimat period, these documents were prepared when registration was made in 1845. Householders living in 1844, their occupations, annual income, annual tax that they paid, real estates and goods that they cultivated were registered in the mentioned temettuat documents. Generally, heads of family were registered in profit documents, because land survey (or counting) was mode to determine income f the heads of family and the amount of special tax they were responsible. For this reason, in all of these works and the main subject was heads of family. Wife of the head of family, his brother of his relatives rarely were mentioned in registration documents if they had property apart from the head of family but they did not pay special tax because they were not head of family Income of these people wine added to annual income of the head of family when counting revenue. tC1 DOKÜMANTASYON MEBCT7İvuı Although there were 16 Muslim quarters according to profit documents of city Centrum of Safranbolu, recorded in 1840, prime ministry Ottoman Archives had only profit documents of 13 quarters, belonging to the year of 1840. Profit documents were not used for research because they were not clear and whole. For this reason, the knowledge on the town except quarter - population, involves not all of City centrum of Safranbolu but 13 quarters. Introduction part of the study consists of two sections in order to prepare suitable ground for the main chapters. First section includes geographical position of Safranbolu, old names of the city, history, and administrative structure and quarters subheadings. Ottoman finance and taxation system was analyzed in the second section. Furthermore, the way of arranging profit documents that was main subject of this study and main features of taxation made in the Tanzimat Period were added to this section. In the first part, social structure of Safranbolu was reviewed by focusing on demography, distribution of population according to the quarters, family names and persons. In the city it was analysed in terms of economy in the second part. Through studying the sources of income of the head of families and the amount of taxes collected from the citizens. In the third part, agricultural life and stockbreeding were mentioned. The distribution of agricultural areas according to the way of use, the kind of products produced in these area and annual income was underlined in this part. The role of stock breeding in the economic life of the state was determined via statistics and information in profit documents. There were a plan showing quarter of the town and tables and lists of the profit documents in the last part.