Özbek Türkçesinde istem (valenz)

Abstract

Bu çalışmada, Özbek Türkçesinde yüklem olan fiillerin hangi hâl ekleriyle ilişki kurduğu konusu (istem) işlenmiştir.Çalışmamız temel olarak beş bölümden oluşmaktadır:Birinci bölüm sayılabilecek ?Giriş? bölümünde, hâl ekleri ve istemle ilgili özlü bilgiler verilmiş ve takip ettiğimiz metot ortaya konulmuştur.İkinci bölümde, ?Türkiye Türkçesinde de bulunan Özbekçe fiillerin istem durumları?; üçüncü bölümde, ?Türkiye Türkçesinde bulunmayan Özbekçe fiillerin istem durumları? incelenmiştir. Bunlar; istem sayılarına göre ?Bir İstemliler?, ?İki İstemliler?, Üç İstemliler? vb. istem alma durumlarına göre de ?Farklı Cümlede Aynı Fiile Bağlı İki İstemlilik?, ?Farklı Cümlede Aynı Fiile Bağlı Üç İstemlilik? vb. ?Aynı Fiile Bağlı İki İstemi Bulunup Bu İstemlerden Birden Fazlasının Hem Aynı Cümlede Beraber Hem de Ayrı Cümlede Tek Tek Kullanıldığı Yapılar? vb. gibi başlıklar altında toplanmıştır. Her başlık altında söz konusu fiillerin istemsiz kullanımları varsa bunlar, ilgili bölümde ?İstem Alabildiği Hâlde İstem Bulundurmayan Örnekler? başlığı altında verilmiştir.Dördüncü bölüm olarak kabul edebileceğimiz ?Sonuç? bölümünde ise, yaptığımız çalışmanın sayısal verileri özlü bir şekilde sunulmuştur.Çalışmamızın en son kısmında da hangi fiilin hangi hâl ekleriyle kullanıldığını ve fiillerin istem sayısını araştırmacıların kolay bir şekilde görebilmesi için, fiillerin aldıkları hâl ekleri ve örnek cümleleri gösteren bir dizin verilmiştir.

In this work, the verbs that are used as predicates in Uzbek Language are studied in connection with the situational suffixes they are related to.Our study consists of five main chapters.In the first chapter, which is also the introduction chapter, concise information about situational suffixes and valenz is given, and the methodology that we follow is presented.The second chapter deals with the valenz cases of verbs that are common to Turkey?s and Uzbek Language.In the third chapter, the Uzbek verbs that are missing from Turkish Language are studied in the same context. Verbs are classifies as ?one valenz?, ?two valenz?, etc. With respect to the number of valenzes. They are also classifed as ?two valenzes connected to the same verb in different sentences?, ?three valenzes connected to the same verb in different sentences?, etc. with respect to the usage of the valenz in the sentence. In each case, those verbs that can be used without a valenze are described as ?examples of verbs that don?t bear a valenze?.In chapter 4, the conclusion chapter, numerical data related to our study has been presented.In the appendix, a table of verbs with their situational suffixes is given together with the information about how many valenzes they have.