The circle of justice as a tool of opposition in the Ottoman political thought from Lütfi Paşa to İbrahim Müteferrika

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nun bürokratik yapısında olduğu kadar devlet ve toplum ilişkilerinin düzenlenmesinde de önemli bir role sahip olan ?Adalet Dairesi? Osmanlı siyasi düşüncesinin de temel kavramlarından biridir. Kökeni daha ziyade antik doğuya uzanan ve değişik biçimlerde formüle edilen bu kavram bilinmeden Osmanlı devlet ve toplum yapısını anlamak güç olacaktır. Yönetenleri ve yönetilenleri fonksiyonel bir dayanışma ile birbirine bağımlı hale getiren Adalet Dairesi antik dönemde seküler amaçlarla ortaya çıkmış olmasına rağmen, İslam dünyasında da yeni katkılarla kabul görmüş ve ardından Türk-İslam devletlerinin iç siyasetlerinde belirleyici bir rol oynayarak bu devletlerin toprağa dayalı ekonomik yapılarını güçlü tutabilmek ve çok kültürlü ülkelerini yönetebilmek için vazgeçilmez bir siyasi teori olmuştur. Türk-İslam siyaset düşüncesinde de sıklıkla referans alınması kavramın önemini daha da artırmaktadır.Osmanlı İmparatorluğu kendisinden önceki Türk İslam devlet geleneğinden devraldığı bu teoriyi devletin kurumsallaşmasında bir rehber olarak kullanmıştır. Osmanlı siyaset literatüründe farklı janrlardaki düşünürler tarafından da sıkça kullanılan Adalet Dairesi teorisi devletin güçlü dönemlerinde varolan otorite ve düzeni korumak, devletin zayıflamaya başladığı zamanlarda ise bozulma ve çözülmeyi eleştirmek için kullanılmıştır. Adalet Dairesi üzerinden Osmanlı devlet ve toplum ilişkilerini okumak güçlü ve otokrat hükümdarlar ve onların baskısı altında ezilen halklar olarak yanlış biçimde imgeleştirilen bu ilişki yumağını daha net görmemizi sağlayacaktır.Anahtar Kelimeler: Adalet Dairesi, işlevsel dayanışma, Osmanlı kurumsallaşması, siyasi düşünce literatürü, muhalefet, sultan, re`?yâ

The Circle of Justice which has a major role in the formation of Ottoman bureaucratic system and political structure is also a key concept to understand the relations between the ruler and the ruled in the classical period. The Circle of Justice inherited from the Pre-Ottoman Turkish states actually goes back to Ancient Persia and India and it is fundamental also to gain insight for the Ottoman political texts. The Circle of Justice makes the ruler and the ruled mutually dependant on each other with functional solidarity with the mediatory of the institutions like army and treasury. Although it emerged with secular aims in the ancient times, the Islamic and Turko-Islamic states adopted the Circle of Justice to keep their agro-economies powerful and their multicultural population obedient. In this regard it had a key role in the determination of their internal politics. Thus the concept was also appreciated and appropriated by Muslim and Turkish political thinkers with some contributions in their written advices to the sultans.The Ottoman Empire borrowed the Circle of Justice from previous Turko-Islamic states and employed it as an essential guide in the state institutionalization. It also found an important place in the Ottoman political advice literature and turned out to be a common concept used by different genres. While in flourishing times it was used to maintain the ongoing system, in the later periods it became a tool to criticize the disruption and the lack of order. Through the prism of the Circle of Justice, the study of the relations between the sultanate and the re`?yâ in the Ottoman Empire can sweep aside the modern wrong image which portrays this relation as of autocratic rulers and suppressed subjects, and supply with a clear and unbiased vision for further research.Key words: The Circle of Justice, functional solidarity, Ottoman institutionalization, political advice literature, opposition, sultan, re`?yâ