The origins of Islamic reformisim in Ottoman Syria, 1855-1914

Abstract

Arap dünyasında İslamcılık düşüncesinin gelişimde on dokuzuncu yüzyıldan başlamak üzere yirminci yüzyılın ilk çeyreğine kadar birçok etken rol oynamıştır. Özelde Osmanlı İmparatorluğu, genelde ise İslam dünyasının Batı karşısında maddi alanda geri kalması sonrası ortaya konulan reform fikri, on dokuzuncu yüzyıl Müslüman entelektüellerinin zihinlerini meşgul etmiştir. Suriye ve Mısır mevcut Arap entelektüel birikimine önemli katkıları olan coğrafyalar olarak kabul edilmektedir. Reform ve İslamcılık düşüncesinin gelişimiyle ilgili olarak Osmanlı Suriyesine bakıldığında şu üç faktörün öne çıktığı görülür: Bunlardan ilki, Mısır'ın 1832 yılında Suriye'yi işgal etmesiyle Suriye'nin birçok yeni kurum ve uygulama ile tanışmasıdır. Suriye'nin yaşadığı modernleşme tecrübesinin yarattığı zihinsel dönüşüm Osmanlı merkezi yönetiminin 1839 ve 1856 yıllarında ilan ettiği tanzim ve ıslah amaçlı fermanlarla ayrıca bir ivme kazanmıştır. İkinci olarak, gerçekleştirilen reformlar ulamanın geleneksel önemini ve otoritesini yitirmesine neden olmuş ve bu durum orta sınıf ulema tabakasında yeni bir entelektüel hareketin ortaya çıkmasını tetiklemiştir. Abdülkadir el-Cezairî (1807-1883) gibi kimi siyasetçi ve reformistler, Şam ulemasının yeni düşüncelerle tanışmasında katkı sağlamıştır. Üçüncü olarak, Mısır'ın 1882'de İngiltere tarafından işgali sonrası ülkede görülen reform çalışmalarının bir benzeri Osmanlı Suriyesinde görülmektedir. Ne var ki, karşılıklı entelektüel etkileşim zaman zaman yasaklarla sonuçlanmış ve bu tartışmalar Suriye üzerinde Mısır'ın ve diğer yabancı devletlerin etkileri şeklinde algılanıp meseleyi uluslararası siyasetin bir parçası haline getirmiştir. On dokuzuncu yüzyıl boyunca ve yirminci yüzyılın ilk çeyreğine dek uzanan uzun bir zaman diliminde aranması gereken İslami reform düşüncesinin kökenlerine dair ilmi kişiliği ve politik çıkışlarıyla sürecin dönüm noktalarında yer alan Şamlı alim Cemaleddin el-Kasımi (1866-1914)'nin hayatı ve düşünceleri Osmanlı Suriyesinde ve Arap dünyasında reform düşüncesinin gelişimine dair önemli ipuçları sunmaktadır.Anahtar Kavramlar: Reform, Islah, İslamcılık, Osmanlı İmparatorluğu, On dokuzuncu yüzyıl, Suriye, Mısır, ulema, Cemaleddin el-Kasımî,

Different agents starting from the nineteenth century until the first quarter of the twentieth century played roles in developing the idea of Islamism in Ottoman Syria. Muslim intellectuals prioritized the idea of reform and progress when they began to see the material decline of the Islamic world vis-à-vis the western powers. These intellectuals in particular were from Ottoman Syria and Egypt which was once under the Ottoman rule. In the case of Syria, one can see three prominent phases that played role in this intellectual movement. The introduction of the modern institutions and practices into Syria after the occupation of Egypt in 1832 could be considered as the first phase. Secondly, the conflict between traditional ulama and growing intellectual elite that had both familiarities with classical and western thought triggered a new reform movement among ulama as a mean of opposition. Thirdly, the British occupation of Egypt provided reformers a new field to implement and defend reform ideas. The reform declarations of Istanbul in 1839 and 1856 and their practical results in the region had also affected the mindset of these intellectuals. To name but a few, Amir Abd al-Qadir al-Jazairi (1807-1883), an influential political and reformist in Damascus, made significant contributions to the reform debate in Syria and helped Damascene ulama to have a new understanding of politics, society, and culture. One should also point out that, the political atmosphere was not always welcoming to such intellectual exchanges. From time to time, the reformists in Syria had difficulties by the threat of political discrimination and investigation. The reform debates were also perceived as foreign political intervention to Syria and other Arab lands. Aiming to demonstrate such multi-dimensions of the Muslim reformist movement in the Arab world in the given period, this thesis will particularly discuss political and scholarly activities of Jamal al-Din al-Qasimi (1866-1914) who played an important role in many turning points of this movement.Key Words: Reform, Islamism, Ottoman Empire, Nineteenth century, Syria, Egypt, Ulama, Jamal al-Din al-Qasimi