Mehmed Zihni Efendi`nin Şerhu Teshîli`t-tahsîl adlı eseri (İnceleme ve Tahkik)

Abstract

Bu çalışma, Abdurrahman Nâcim Efendi'nin (1833-1895) nahiv ilmine dâir yazdığı Teshîlü't-tahsîl adlı eseri üzerine, son dönem Osmanlı âlimlerinden Mehmed Zihni Efendi'nin (1846-1913) kaleme aldığı Şerhu Teshîli't-tahsîl isimli şerhin inceleme ve tahkikidir.Nâcim Efendi'nin eseri, tertip bakımından İbnü'l-Hâcib'in el-Kâfiye'sine benzemektedir. Ancak el-Kâfiye'de `âmil ve cezim bahisleri ayrı bölüm olarak bulunmamaktadır. Teshîlü't-tahsîl: İsim, Fiil, Harf, Ref` (Merfû`ât), Nasb (Mensûbat), Cer (Mecrûrat), Cezim, `Âmil, Tâbi` başlıklarını taşıyan 9 bölüme ayrılır.Mehmed Zihni Efendi, Şerhu Teshîli't-tahsîl'de bu konuları ele alırken, âyet-i kerimeler, hadis-i şerifler, Arap şiiri, bazı meseller ve gündelik hayattan örnekler vererek açıklamıştır. Açık ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. Başta Sîbeveyhi olmak üzere Basra ekolüne mensup dilcilerin görüşlerine ağırlıklı olarak yer veren Mehmed Zihni Efendi'nin yer yer Kûfe ekolüne mensup dilcilerin görüşlerine de yer verdiği görülmektedir. Anahtar sözcükler: Mehmed Zihni Efendi, Nâcim Efendi, Şerhu Teshîli't-tahsîl, Teshîlü't-tahsîl, Nahiv.

This study is an examination and critical edition of Şerhu Teshîli't-tahsîl, a commentary of a XIX. century Ottoman scholar Mehmed Zihni Efendi (1846-1913) on Teshîlü't-tahsîl, a grammer book, which was written by Abdurrahman Nâcim Efendi (1833-1895).The work of Nâcim Efendi is similar to el-Kâfiye of İbnü'l-Hâcib in terms of its order. But, in el-Kâfiye, the topics of `âmil and cezim do not exist as a separate part. Teshîlü't-tahsîl consists of nine chapters: Noun, Verb, Letter, Ref`,Nasb, Cer, Cezim, `Âmil, Tâbi`.Mehmed Zihni Efendi, while examining these topics in Şerhu Teshîli't-tahsîl, explained them by giving examples from the verses of the Quran, the Hadiths, the Arabic poetry and the daily life. He used a clear and comprehensible language.Mehmed Zihni Efendi mostly referred to the views of the Basra school, specifically Sibeveyhi, at the same time, he often referred to the views of the Kûfe school. Key words: Mehmed Zihni Efendi, Nâcim Efendi, Şerhu Teshîli't-tahsîl, Teshîlü't-tahsîl, Nahiv/Grammer