Nakkaş Osman ve Levni`ye ait padişah portrelerinin kompozisyon ve teknik açıdan karşılaştırılması

Abstract

Osmanlılarda padişah portreciliği 15. yüzyılda başlanmış olup bu dönemde padişah portreleri tarih konulu yazmalardaki minyatürler içerisinde diğer figürlerle birlikte yer almıştır. Sonraki dönemde padişah portreleri tek başlarına tam sayfayı kaplayacak şekilde elyazmaları ve albümler içerisinde yer almaya başlamıştır. 16. yüzyılın sonunda Nakkaş Osman'ın Kıyâfetü'l-İnsâniyye fî Şemâili'l-Osmâniyye için yapmış olduğu padişah portreleri ile birlikte ise portreler bir hanedan kimliği oluşturmak için tarihi metinlere paralel olarak yapılan padişah portre serilerine dönüşmüştür. Nakkaş Osman'ın bu portreleri, Osmanlı klâsik portre geleneğini oluşturmuş olup bu kalıp Levnî'ye gelene değin sonraki sanatçılar tarafından da devam ettirilmiştir. 18. yüzyılda, Levnî'nin Kebir Musavver Silsilenâme için yapmış olduğu sade tezyini anlayıştaki gerçekçi portreleri ile birlikte, Nakkaş Osman'ın kalıpları yerini Levnî'nin portre kalıplarına bırakmıştır.16. ve 18. yüzyıl gibi sosyokültürel açıdan birbirinden oldukça farklı iki ayrı döneme ait olan ve her ikisi de portrecilikte döneminin mihenk taşını oluşturan TSMK, H. 1563 numaralı Kıyâfetü'l-İnsâniyye fî Şemâili'l-Osmâniyye ve TSMK, A. 3593 numaralı Kebir Musavver Silsilenâme portrelerinde, bu iki dönem arasında görülen sosyokültürel farklılığın izleri açıkça görülür. Bu izler, her iki portre serisinde gerek oluşturulmaya çalışılan padişah imgeleri gerekse mekân kurgusu üzerinden net bir şekilde okunabilmektedir.Çalışma, dört ana başlık içerisinde incelenmiştir. İlk bölümü oluşturan giriş kısmında çalışmanın kapsamı, amacı ve yöntemi, Osmanlılarda padişah portreciliği anlatılmıştır. İkinci bölümde Nakkaş Osman döneminde kültür ve sanat ortamı, Nakkaş Osman'ın hayatı, sanat anlayışı ve Kıyâfetü'l-İnsâniyye fî Şemâili'l-Osmaniyye adlı eser ile ilgili genel bir bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde Levnî dönemindeki kültür ve sanat ortamı, Levnî'nin hayatı, sanat anlayışı ve Kebir Musavver Silsilenâme adlı eser ele alınmıştır. Dördüncü bölümde ise renkli çizimler eşliğinde iki eserin kompozisyon ve teknik açıdan karşılaştırılması yapılmıştır.ANAHTAR KELİMELER: Nakkaş Osman, Levnî, Minyatür, Padişah Portreciliği, III.Murad dönemi portrecilik, III. Ahmed dönemi portrecilik.

In the Ottomans, sultan portrait illustrations are first published in 15th century. In this era, sultans portraits took a place in history topical manuscripts's miniatures together with the other figures. In the next era sultan portraits took a place singly in manuscripts and albums in manner of full pages. At the end of the 16th century, with Nakkaş Osman's Kıyâfetü'l-İnsâniyye fî Şemâili'l-Osmâniyye portraits, sultan portraits transformed into the sultans portraits series made correspondingly the text in order to dynastic identify. Nakkaş Osman's these portraits constituted the Ottoman classical portrait tradition and his form is continued by artists until before Levnî. With the Levnî's plain realistic portraits illustrated for Kebir Musavver Silsilenâme, Levnî's portrait forms are replaced by Nakkaş Osman's illustration forms in 18th century.The huge socio-cultural differences between 16th and 18th are clearly visible in both TSMK, H. no:1563 Kıyâfetü'l-İnsâniyye fî Şemâili'l-Osmâniyye and TSMK, A. No:3593 Kebir Musavver Silsilenâme portraits, which are respected as the documentary milestones of the 16th and18th century. These signs are cleary observed either through the location scenario or through the sultan signs in both portrait series.The work consists of four main headers. In the entry forming the first chapter, the content, the purpose and the method of this research, the sultan portrait illustration in the Ottomans were explained. In the second chapter, cultural and the art life in Nakkaş Osman's period, life of Nakkaş Osman, his artistic view and Kıyâfetü'l- İnsâniyye fî Şemâili'l-Osmaniyye were mentioned. In the third chapter, cultural and the art life in Levnî's period, life of Levnî, his artistic view, Kebir Musavver Silsilenâme were mentioned. And in the fourth chapter, two work were compared in terms of compositions and technical by means of coloured drawings.KEY WORDS: Nakkaş Osman, Levnî, Miniature, Sultan Portraits, Portraits in the III.Murad's era, Portraits in the III. Ahmed's era.