Al-Ukyânûsu `l-Basît fî Tarcamati `l-Kâmûsi `l-Muḥîṭ - `Ğayn` maddesi (Al-ġarẓ - al-muġâyata) Giriş – metin - sözlük – dizin

Abstract

Muhammed Mecdü'd-din Yaʿḳūb Fı̇̄rūzābadı̇̄ tarafından hazırlanmış olan Al-Kamûsü'l-Muhît Türkçeye Al-Ukyânûsu 'l-Basît fî Tarcamati 'l-Ḳâmûsi 'l-Muḥîṭ adıyla Mütercim Âsım tarafından çevrilmiş olup Kâmûs Tercümesi olarak tanınmaktadır. Eser, Arapçadan Arapçaya bir sözlük olup aslından daha fazla kelime ihtiva etmektedir ve ayrıca Türkçe için de önemli bir söz varlığı kaynağı niteliğindedir. Bu çalışmada amaç iki bin kitaptan yazılmış olan ve altmış ciltlik aslının kısaltılmış şekli olan `Al-Ukyânûsu'l-Basît fî Tarcamati 'l-Ḳâmûsu 'l-Muḥîṭ` adlı eserin yarım kalmış yayımına kaldığı yerden devam etmektir. Sözlük daha önce Hüseyin Atay - İbrahim Atay ve Mustafa Atay tarafından Arapça Türkçe Büyük Lugat (C. I. Ankara 1964; C. II. Ankara 1968; C. III. Ankara 1981) adıyla başka sözlüklerden katkılarla çevirilerek yayımlanmaya başlanmış; ancak ğayın maddesinde kalmıştır.Tez, Al-Ukyânûsu'l-Basît fî Tarcamati 'l-Kâmûsi 'l-Muhît adlı eserin 1305 tarihli baskısının 2.cilt 190-499 arası sayfalarda yer alan Ğayn maddesinden (bâbu 'l-ğayn) `al-ġarẓ` maddesinden `al-muġāyata` maddesine kadar yer alan 13 (on üç) sayfayı kapsamaktadır. Çalışmanın metin kısmı okunduktan sonra yayınlanmış olan Mustafa Koç'un ve Eyüp Tanrıverdi'nin yaptığı yayınla karşılaştırılmıştır.Türkçe söz varlığı açısından çok önemli bir yere sahip olan ve birçok kelimenin etimolojik kökeni hakkında bilgi veren bu eser tarama yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Tezin kapsamı içinde sayfalar taranarak ğayn ( غ) harfiyle başlayan Arapça kelimeler tespit edilip bu kelimeler ve Türkçe açıklamaları transkripsiyon (yazıçevirimi) ile aktarılmıştır. Sözlüğün metin kısmı oluşturulup bundan sonraki aşamada metinde yer alan Arapça ve Türkçe kelimeler için dizin hazırlanmıştır. Bir değerlendirme kısmı oluşturulup kullanımı nadir olan kelimeler hakkında bilgi verilmiştir.Anahtar sözcükler: el- Kâmûsu'l-Muhît, Kâmûs Tercümesi, Firuzabadi, Mütercim Asım, Sözlük, Ğayn Maddesi.

Al-Kamūsü'l-Muhı̇̄t is known under the Turkish name of `Kamūs Tercümesi` wich was translated by Translator Āsım with the names of `Al-Ukyânûsu 'l-Basît fî Tarcamati 'l-Kâmûsi 'l-Muḥîṭ` and it was prepared by Muhammed Mecdü'd-din Yaʿḳūb Fı̇̄rūzābādı̇̄. This book is a dictionary from Arabic to Arabic and it has actually more words moreover it is also special value for Turkish. In this thesis the goal is, continuation to edit of the book wich was written and all from two thousand books and it's abbreaviated from is `Al-Ukyânûsu 'l-Basît fî Tarcamati 'l-Kâmûsi 'l-Muḥîṭ` and also it's origin is sixtieth bound books. This dictionary, before, was translated and published by Hüseyin Atay – İbrahim Atay and Mustafa Atay with the name of `Arapça Büyük Lugat` (V. I Ankara 1964; V. II Ankara 1968; V. III Ankara, 1981) but it remained of ğayn clause.This thesis contains 13 (thirteen) pages' in named Al-Ukyânûsu 'l-Basît fî Tarcamati 'l-Kâmûsi 'l-Muhît's under date of 1305 second volume's between 190 to 499 pages' from Ğayn article (babu 'l-ğayn) and `al-garz` article to `al-mugayata` article. After creating the text part of work published, Mustafa Koç, and his work was compared with Eyüp Tanrıverdi.The books has a distinct value for Turkish about it's etymology and it has been examined by using the `scanning method`. The paper in this study were scanned and the Arabic words begining with Ğayn (غ) have been detected these words and their Turkish explanation have been transferred by transcription. The text section of the dictionary has been created and through further phase, for words in Turkish and Arabic an index has been prepared. A valuation section has been put together to inform about the words wich one rarely used.Key Words: el-Kâmûsu'l-Muhît, Kâmûs Tercümesi, Firuzabadi, Mutarcim Asım, Dictionary, Ğayn Article.