Metodolojik yönden Kur`an`ın tedriciliği

Abstract

Tedriç, sözlükte yavaş yavaş, adım adım yürümek, ilerlemek, yükselmek; katlamak, dürmek; yaklaştırmak, alıştırmak, eğitmek(staj yaptırmak) gibi anlamlara gelmektedir. Tedricin terim anlamında; 1- İnsanın yaratılışından kainattaki düzenin işleyişine kadar pek çok olayda gözlemlenebilen tabii kanunlardaki tedriciliğin, 2- İnsanlık tarihinin gelişim seyri içerisindeki tedriciliğin, 3- Hazreti Peygamberin 23 yıllık peygamberlik süresindeki tedriciliğin, 4- Vahiy süreci içerisinde belli bir zamana yayılarak peyderpey geten hükümlerdeki tedriciliğin göz önünde bulundurulması gerekir. Kur' an' da direkt olarak tedriç kelimesi geçmemektedir. Ancak de ra ce fiili mastar olarak istif al kalıbında (istidrac olarak) geçmektedir. Tedricin kavramsal alanını de ra ce kökünden türeyen kelimeler değil, bu kavramla yakın ilişkisi olan diğer kavramlar (inzal, tenzil, te'hir, tertil, müks vb) oluşturmaktadır. Kur' an' da tediricilikle ilgili uygulama örnekleri pek çoktur. Kur'an'da karı- koca uyuşmazlığı probleminin aşama aşama, alternatifler sunularak çözümlenmesi tedricilik için bir örnek olarak algılanabileceği gibi; içkinin yasaklanması, ribanın yasaklanması, evlilik müessesinin ıslah edilerek bir düzene sokulması gibi sosyal ve hukuki içerikli düzenlemeler de, problemlerin zamana yayılarak yavaş yavaş ele alınıp çözümlenmesi ile ilgili bir örnek olarak sunulmaktadır. Diğer bir ifade ile, inanç, ahlak, ibadet ve hukuka ait konularda tedriciliğin olabileceğinin örneklerini Kur'an'da bulabilmemiz mümkündür. Kur'an'da tedricen ele alınan konular incelendiğinde, bir problemin çözüme kavuşturulmasında dikkat çekme, yönlendirme, sınırlandırma ve sonuç merhalelerinin olduğu görülmektedir. Özellikle sosyal ve hukuki içerikli problemlerin çözümünde önemli ölçüde bu sıralamanın gözetilmiş olması dikkatimizi çekmektedir. Bununla ilahi irade doğrultusunda şekillenen toplumun, içinde bulunduğu sosyal durumdan yeni bir duruma geçişinin sağlıklı olması, Kur' an' in evrensel içerikli bir kitap olarak kıyamete kadar kalıcı olması ve vahiy yoluyla gelen ilahi hükümlerin kolayca hayata aktanlabilmesinin sağlanması gibi hikmetler düşünülebilir.

Tadrij` (gradualness) lexically has meanings like walking slowly and step by step, adwancing, rising, folding, rolling up, bringing near, accustoming, teaching (to put somebody under training). In the terminologi calsense of tadrîj, 1-The gradualness in the natural laws which can be observed in many events ranging from the creation of humankind to the processing of the order in the universe, 2-The gradualness in the course of development for human history, 3-The gradualness in the 23-year prophetic period of the Prophet (peace be upon him), 4-The gradualness in the judgments put gradually during a certain period in the process of revelation must be taken into consideration. The word `tadrîj` does not pass directly in the Qur'an, but we can find the verb `da ra ja` as a verbal noun (istidraj) in the form of `istif al`. The conceptual scope of tadrîj is not constituted by the words derived from `da raja`, but by the other cocepts like `inzal, tenzil, tartil, mukth` which have a close connection with it. There are a lot of application examples in connection with gradualness (tadrîj) in the Qur'an. For example, the gradual solution of the incompatibility between wife and husband in the Qur'an by offering alternatives can be perceived as an example for tadrîj, and some arrangements having legal and social content like the prohibition of alchoholic drirk and ribâ (interest), the improvement and adjustment of the marriage life are presented as examples to solve the problems gradually by spreading them to a certain period as well. In other words, it is possible for us to find the samples of tadrij in the Qur'an about the subjects belonging to faith, ethics, worship and law. While examining the subjects that were taken up gradually in the Qur'an, it is seen that there are some stages of colling attention, canalizing confining and concluding in solving the problems. The fact that this arrangement has been taken into cosideration especially in solving the problems of legal and social content calls our attantion. With this, some divine wisdom like the sound transformation of the society formed in line with the divine will into a new stuation from its former social condition, the continuation of the Qur'an until the doomsday as a hoy book with its universal content and letting the revealed divine judgments be easily put into practice can be thovght.