Türk siyasi hayatında ittihatçı Cavit Bey (1907-1926)

Abstract

ÖZET Yaptığım bu çalışmada, Cavit Bey'in yaşadığı ortamı ve dönemi incelerken, bu ortamın tarihsel gelişimi içerisinde Cavit Bey'in davranışlarını belirleyen değişkenleri; meydana gelen siyasi gelişmelerdeki rolünü ve etkinlik derecesini ortaya koymaya; onun Türk Siyasi Tarihindeki yerini tespit etmeye çalıştım. Araştırmamda birinci el kaynaklara ulaşmaya çalıştım. Bilhassa Cavit Bey ve devrin siyasetçilerinin hatıralarına müracaat ettim. Cavit Bey'in yaşadığı dönemde meydana gelen önemli siyasi olaylarla ilgili zıt fikirleri ve karşı görüşleri bir arada vermeye ve yorumlamaya özen gösterdim. Yurt dışına son çıkışından sonraki siyasi çalışmaları hakkında, onunla ilgili diğer kaynaklarda pek bilgi bulunmadığı için, bu dönemi hatıralarından takip etmeye çalıştım. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümü Cavit Bey'in hayatı, eserleri ve görüşleriyle kısaca tanıtılmasını kapsamaktadır. Hayatını; Selanik, İstanbul, Avrupa günleri ve tekrar İstanbula dönüşü olmak üzere dört safhada incelemeye; ayrıca kişiliği ve karakteri ile ilgili tespitler yapmaya çalıştım. Eserlerini; hatıraları, makaleleri ve kitapları olmak üzere üçe, görüşlerini ise ekonomi ve maliye olmak üzere ikiye ayırarak tanıtmaya gayret ettim. Ekonomi başlığı altında, hem iktisadi görüşlerini, hem de onun Osmanlı Devleti'ndeki Liberal düşüncenin en önemli temsilcilerinden birisi olduğunu ortaya koymak için çaba sarfettim. Maliye ile ilgili çalışmalarını ve düzenlemelerini de Maliye başlığı altında topladım. İkinci bölüm, onun siyasi hayatının, kronolojik sıraya da itina edilerek yapılan, detaylı bir incelememdir. Cavit Bey'in siyasi hayatını geniş bir biçimde, üç safhada ele almaya çalıştım. II. Meşrutiyetin ilanıyla başlayan birinci safhada, devrin önemli siyasi olayları ve gelişmeleriyle ( 31 Mart, Meclis'in feshi ve Babıali Baskını ), birlikte Cavit Bey'in bu gelişmelerdeki etkinliğini ve rolünü belirlemeye gayret ettim. (Dİkinci safha, I.Dünya Savaşı başlığıyla ele alındı. Savaşa girilmesine muhalefet eden Cavit Bey'in bu konudaki mücadelesi, Kabine'den çekilmesi, gelişen siyasi olaylar, savaş sırasındaki çalışmaları ve Talat Paşa kabinesine girişi ve çalışmalarını bu safhada inceledim. Üçüncü safhaya savaş sonrası dönem oluşturmaktadır. Savaşın yenilgiyle sonuçlanması üzerine meydana gelen gelişmeler, Cavit Bey'in, İzzet Paşa kabinesine girişi, yurt dışına kaçışı, ordaki siyasi çalışmaları, yurda dönüşü ve Lozan Konferansı çalışmalarını bu safhada ele aldım. Lozan Konferansı'ndaki tutumu sebebiyle suçlanması konusunda, değişik görüşlere yer verdim. Üçüncü bölümde, Türk siyasi hayatında önemli bir yere sahip olan ve Cavit Bey'i siyasi bir mazlum haline getiren İzmir Suikasti inceledim. Suikast sebebiyle tutuklanışını, İzmir ve Ankara İstiklal Mahkemeleri duruşmalarını, sorgusunu, savunmasını ve kararla ilgili çeşitli mülahazaları bu bölümde vermek istedim. (H)

ABSTRACT In my study, while I examined the period and the environment where Cavit Bey lived. I tried to determine the political progress occured in his period, his political role, his place in the history of Turkish policy and the factors which determined the behaviours of Cavit Bey. In my research, I tried to find out the reliable sources. Further more, I applied the memories of Cavit Bey, and the politicians lived in his period. I took care to understand their thought and the opposite ideas related with the important politicsevents and the differences of opinions, which occured the period Cavit Bey lived. I tried to apply the memories in this period since I couldn't find any information about him in other sources about his politics study after his last visiting abroad. This search consists of three chapters. In the first chapter his life story his studies and his opinions have been dealt briefly. I tried to determine his character and his personality and examined his life in four stage, Selanik, Istanbul, European days and again Istanbul. I endeavoured to introduce his works, separating three parts memories, articles and books; his ideas in two parts, economy and finance. Under the economy title, I tried to produce his economics ideas and he was one of the most important member of Liberal thought in Ottoman Empire. Under the finance title, I brought together his financial studies and corrections. In the second chapter, I researched in details his politics life with cronologial order. I tried to search Cavit Bey's politics life in three sections. In the First section beginning with the declaration of the second Constitutional Monarchy, I described deeply the important politics events occured in the period and their developments ( 31 st March, fez of assembly and Babıali attact) and I mentioned Cavit Bey's effects and his role in these developments. (m)The second stage was taken under the title of first world war I searched Cavit Bey's struggle against the separation of war, his wigthdrawal of tribe, devoloping politics events, his studies during the war, his entering Talat Paşa's tribe and his studies in this section. In the third section, there is a period after the war. I brought together some information about the devolopments which was resulted the lost war, about his entering to İzzet Paşa's tribe, his escaping abroad, his politic studies there, coming back to home and Lozan Conference works. In the third stage, I seached İzmir assasination which brought Cavit Bey to the position of politics innocence and which took part an important role in Turkish politics life. I wanted to mention abont his being under arrest related with the assassination, İzmir and Ankara independence trials, interrogations, his defences and various opinions related with the decision. (IV)