1980-1998 döneminde kamu maliyesinde yapılan iç borçlanmaların yapısal gelişimi ve enflasyonist etkileri

Abstract

ÖZET Gelişmiş piyasa ekonomlerinde iç borçlanma genellikle, çok amaçlı kullanımı olan bir ekonomi politikası aracıdır. Bu ekonomilerde hükümetler iç borçlanmayı, kamu açıklarının ve üretken alt yapı yatırımlarının finansmanı yanında bir konjonktür (talep yönetimi) politikası olarak da kullanabilmektedirler. Türkiye'de iç borçlanma tekniği, her yıl giderek artan ve öngörülenin üzerinde gerçekleşen kısmı bütçe açıkları nedeniyle bugüne kadar konjonktürel amaçlara yönelik olarak hiç kullanılmamıştır, iç borçlanmanın işlevi yalnızca kamu açıklarının karşılama amacına yönelik olarak kullanılmaya başlanmıştır. Merkez Bankası'ndan kullanılan kaynaklara ek olarak başvurulan iç borçlanma, kamu kesimini daha fazla harcama yapmaya yöneltmiştir. Kuramda; kamu açıklarının enflasyona yol açıp açmayacağı büyük ölçüde bu açıkların hangi yöntemlerle finanse edildiğine bağlı bir durumdur. Kamu açıklarının Merkez Bankası kaynaklarından (emisyon ile) finanse edilmesi, kısa sürede fiyatlar genel seviyesine yansıyacak, enflasyonist sonuçlar doğuracaktır. Bu açıkların iç borçlanma yoluyla karşılanması durumunda, parasal genişleme söz konusu olmayacağı için enflasyonist bir etki ortaya çıkmayacaktır. (Doğaldır ki, kuramın borçlanmadan kastettiği uzun süreli ve düşük faizli borçlanmalardır). Fakat Türkiye'de uygulanan kısa süreli ve yüksek faizli iç borçlanma - sonuç itibariyle- Merkez Bankası kaynaklarından çok farklı sonuçlar doğurduğunu söylemek mümkün değildir. Türkiye'de kamu açıkları 1980'li yılların ortalarına kadar ağırlıklı olarak Merkez Bankası kaynaklarından finanse edilmiş, yüksek enflasyon ile mücadelede parasal kontrolün önem kazandığı 1980'li yılların ortalarından itibaren ise, iç borçlanma ağırlıklı bir biçimde kullanılmaya başlanmıştır. 1980-1998 döneminde iç borçlanma araçları genellikle, oldukça kısa süreli, bu araçlara ödenen faiz getirilen de piyasadaki almaşık mali plasman araçlarının sağladığı getirilerin oldukça üzerinde kalmıştır.Bu çalışma kuramsal açıdan enflasyonist olmayan bir finansman aracı kabul edilen iç borçlanmayı Türkiye ekonomisi bağlamında ele almakta, iç borçlanma-enflasyon ilişkisini araştırmaktadır. Bu amaçla; Bölüm 1'de diğer bölümler için bir çerçeve oluşturmak üzere devlet borçlanması kavramı, kaynakları, araçları ve sınıflandırılması kuramsal düzeyde ele alınacaktır. II. Bölümde ise Cumhuriyet hükümetlerinin ilk iç borçlanma tarihi olan 1933 yılından başlayarak Türkiye ekonomisi için bir dönüm noktası olan 1980 yılına kadar kiiç borçlanmalar incelenecek ve daha sonraki devlet iç borçlarının 1980-1998 dönemindeki gelişmeleri üzerinde durulacaktır. Ayrıca, Türkiye'deki iç borçlanma araçları, özellikleri ve borçlanma yöntemi incelenecektir. Son olarak da 1980-1998 döneminde kamu açıkları ve iç borçlanmayla ilgili ekonomik trendler tanımlayıcı bir çerçeve sunulacak, kamu kesimi borçlanma gereğindeki gelişmeler ile finansman şekilleri üzerinde durulacaktır. III. ve çalışmanın son bölümünde 1980-1998 döneminde iç borçların enflasyonist etkileri incelenecektir.

ABSTRACT internal debt, in developed market economics a policy tool which has multipurpose use. In these economies governments use internal debt system as conjonture (demand management) besides the financial support of substructure investments and public deficits. The technique of internal debt has never been used for the public conjunctural aims because of the public budget overdefreits which grows rapidly day by day in Turkey so far. The function of internal debt was unfurtunately only in the border, of financiy public deficits. Howover, this function has been used for the aims to satisfy budget service load recently. Internal debt applied additionally to the sources of the Central Bank of Turkey to has directed public sektors spend more and more. According to the theory it is stated that whether public defreits gives way to the high inflation depends on what methods finances these defreits. Financing public defreits whit the sources of the Central Bank (by emmision) will refled general level of prices soon, and will have inflationist results. An inflionist effect will never become because expansion will never be possible incase we could meet these defreits by internal debts. Howover, it is not always possible to say the short - medium and high - interest applied in Turkey has never more different result, than financing through the Central Bank. The public deficits were financed by the Central Bank up the mid 1980's. Monetarial control mechanism in fighting against high inflation has gained importance from the mid 1980's on, and starting from this period internal debt mechanism has been heautly used. The tools of internal debtmechanism during the period 1980-1998 was usually short - termed. More owe interest incomes spent to these tools were more than the incomes provided by plasman tools. This study deals whit both internal debt mechanism, considered as financing tool being non - inflationist theorefically, in Turkey contect and the interrelatinship between internal debt mechanism and inflation. For this reason the chapter - I study the concept of `public debt', its sources, tools and classifications theorefically. In the chapter- II we study some examples on internal debts starting from 1933 when republic gowerments started having debts to 1980 when Turkey had significant revolutions in the field of economy moreover, development, of public internal debs during 1980-1998 will be studied in this chapter. In addition tools of internal debts applied in Turkey, its specifications and methods will be analyzed in this chapter. Lastly we will present public deficits during the period 1980-1998 recated with internal debt mechamism and emphasize developments in the needs of public debt mechaism and financing ways. We will deal with the inflationist effects of internal debts during the period of 1980- 1998 at the end of this study in the chapter - III.