Şemseddin Sivasi`nin Mir`atü`l-Ahlak ve Mirkatü`l-Eşvak adlı mesnevisi (inceleme-tenkitli metin)

Abstract

XVI. yüzyılın mutasavvıf şâirlerinden olan Şemseddin Sivâsî'nin önemli e- serlerinden birisi de Mir 'âtü'l- Ahlâk ve Mirkâtü'l-Eşvâk adlı mesnevisidir. `Ahlâkm aynası ve şiddetli arzuların derecesi, basamağı, merdiveni` anlamına gelen Mir'âtü'l- Ahlâk ve Mirkâtü'l-Eşvâk, dinî-tasavvufi, didaktik bir mesnevidir. Tesbît edebildi ğimiz kadarıyla eserin Türkiye kütüphanelerinde on bir tane nüshası bulunmaktadır. 4521 beyitten oluşan eser, aruzun mefacîlün mefâcîlün fecöJün kalıbıyla yazılmıştır. Eser, klasik mesnevi planına uygun olarak tevhîd, münâcât, na't ve medhiyye bölümleriyle başlamakta ve `Mukaddime` ile devam etmektedir. Bundan sonra eser de asıl konunun anlatımına geçilmektedir. Burada ahlâk konusu, tasavvufı açıdan `Ahlâk-ı Hamide (övgüye değer, beğenilen güzel hal ve tavırlar)` ile `Evsâf-ı Zemîme (beğenilmeyen kötü nitelikler)` ana başlıkları altında anlatılmıştır. `Ahlâk-ı Hamide` başlığı altında kanâat, tevazu, şükür, cömertlik, ihlâs, rızâ, tövbe, nefs mu hasebesi, muhabbet, ölümü akıldan çıkarmama konulan ayrıntılı olarak işlenirken `Evsâf-ı Zemîme` başlığıyla da mrs, şehvet, hased, riya, ihmâl, dünyâya aşm bağlı lık, kendini beğenme, nimetleri inkâr, Allah düşmanlığı ve cimrilik konulan teferru atlı olarak anlatılmıştır. Eserde konular anlatılırken uygun yerlerde peygamber kıssa larına, evliya menkıbelerine, din büyülerinin hikâyelerine başvurulmuş, konuyu pekiştirmek için çoğunlukla âyet ve hadîslere yer verilmiştir. Mir'âtü'l-Ahlâk ve Mirkâtü'l-Eşvâk'ın dili, yazıldığı döneme göre sâdedir. Esere karşılıklı konuşma ve hitabet üslubu hâkimdir. Şemseddin Sivâsî, okurlarına `ey bürâder, ey cân, ey merd-i murtâz!..` gibi seslenmelerle öğüt verir. Eserde gü nümüzde kullandığımız atasözleri ve deyimleri çağrıştıran ifadelerin kullanılması; bilhassa ana fikrin anlatıldığı bölüm sonlarında sıkça geçen îcâzlı sözler, eserin üslup bakımından en dikkate değer özelliklerinden biridir.

Mir'âtü'l-Ahlâk ve Mirkâtü'l-Eşvâk, is one of the most important works of Şemseddin Sivâsî who was a mystic poet of the 16th century. Mir'âtü'l-Ahlâk ve Mirkâtü'l-Eşvâk means `The Mirror of the Morality and Degrees of Desires` which is deductive, religious and mystic kind of poetry. As far as we have found out, there are 11 copies of this work in the libraries of Turkey. The work consisting of 4521 couplets, is written in a meter of `mefacîlün mefâcîlün fecûJün`. The work, suitable to the classic mesnevi plan, starts with the unique of God, praising of the prophet Muhammed, praying to God and panegyric and continues with `Mukaddime`. After this, the main plot is introduced. In this part, the morality is explained in two main parts under the names of `Ahlâk-ı Hamide (admirable, worth praisable, good behaviours)` and `Evsâf-ı Zemîme (disliking, bad behaviours)`. Under the headline of Ahlâk-ı Hamide appreciated behaviours such; as minking of Death, the Satisfaction, the Repentance and Self Tihad, the Humility, the Contentment, the Sincerity, the Graditude, the Generousity, the Love for God, Taking our soul under Control are explained. Just oppose to Ahlâk-ı Hamide, under the headline of Evsâf-ı Zemîme, bad behaviours such as the Ambition of this life, the Greed, the Extreme Desires, the Superiority Complex, the Jealousy, the Hypocrisy, the Ungratefulness, the Stinginess, the Enmity for God and the Neglecting are explained. While telling these subjects in the work, in order to reinforce it, there were often used anectodes of prophets, incredible stories of Evliyâs', the stories of religious leaders and also some kinds of `Âyet` and `Hadîs`. The language of `Mir'âtü'l-Ahlâk ve Mirkâtü'l-Eşvâk` is plain. The process of conversation and rhetoric is dominant to the work. Şemseddîn Sivâsî advises his readers such as: `ey brother, ey soul, (ey merd-i murtâz) listen carefully!..` One of the most imortant features of this work is that, idioms and proverbs and concisional phrases that takes part mainly at the end of each section in which the main idea is given, are used in this work.