Para Kurulu teorisi ve uygulamaları

Abstract

Gelişmekte olan ülkelerin pek çoğu yapısal sorunlar ve merkez bankalarının kamu finansmanında kullanılmasından kaynaklanan yüksek enflasyon ve makroekonomik istikrarsızlıklarla karşı karşıyadırlar. Bu istikrarsızlıklar politikacıları uzun dönemde makroekonomik istikrar ve büyümeyi sağlayacak alternatif finansal sistemler aramaya itmiştir. Bu alternatiflerden birisi olan para kurulu sistemi günümüzde 14 ülke tarafından uygulanmaktadır. Para kurulu sistemi sabit kur üzerinden kurul parasını %100 rezerv para karşılığında üretmeyi amaçlamaktadır. Para kurulu her zaman kurul parasını rezerv paraya çevirmek isteyenler için yeterli rezerve sahip olmak zorundadır. Sistemin tamamen pasif para politikası kuralına göre çalışması, konvertibilite garantisi vermesi ve sabit kur izlemesi enflasyonun düşmesine yol açmaktadır. Düşük enflasyon ve sabit kur ile ülkede riskler azalmakta, yatınm ve ticaret artmakta, uzun dönemde makroekonomik istikrar yakalanabilmektedir. Tarihteki uygulamalara bakıldığında yaklaşık 70 ülkede para kurulu sistemi basan ile çalışmıştır. 1950'lerden sonra para kurullarının yerini politik nedenlerden dolayı merkez bankaları almaya başlamıştır. Bununla beraber 1990'larda büyük oranda ekonomik istikrarsızlıklar ve serbest piyasa ekonomisine geçmek isteyen ülkelerin para kurulu sistemine geçmesiyle para kurulu merkez bankalarına tekrar önemli bir alternatif olmuştur. Arjantin (1991), Estonya (1992), Litvanya (1994), Bulgaristan (1997) ve Bosna-Hersek (1997), para kurulu benzeri sistemleri uygulamasına geçmişlerdir. Sistem IMF ve Dünya Bankası tarafından pek çok ülke için (Venezuale, El Salvador, Meksika, Rusya, Endonezya, Brezilya, Türkiye) tavsiye edilmiştir. Bu çalışmada para kurulu sistemi teorisi, uygulamaları, performansı, Türkiye'de uygulanan para programı uygulamaları ile benzerlikler değerlendirmesi yapılmaktadır. Geçmiş dönem para kurulu sistemi uygulamalarında merkez bankasına oranla büyüme ve enflasyon açısından daha iyi sonuçlar elde edilmiştir. Para kurulu sisteminin küçük, ekonomik resesyon yaşayan, serbest piyasa ekonomisine geçmek isteyen, savaş ekonomisi yaşayan ülkeler için çok daha elverişli olduğu sonucuna varılmıştır. Bu ülkelerde toplumun para kurulunu kabul etme sorununun az olacağı düşünülmektedir. Türkiye'nin 1990'lardan itibaren enflasyonu düşürme amacıyla uyguladığı para programlarının yan para kurulu sistemine benzediği ve Türkiye para arzı üretim mekanizmasının para kurulu sistemi ile uyumlu olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Most of the developing countries constraint with instabilities higher inflation and macroeconomic which result from the use of central banks in finance of government in addition to structural problems. These enforce politicians to adopt alternative financial systems, which sustain long term macroeconomic stability and growth. Currency board system, as an alternative of these systems is adopted in fourteen countries. Currency board system supplies board money on condition that it has 100% foreign reserve via a fixed exchange rate. Board always has a sufficient reserve for these who ask for exchanging board money with reserve money. That system completely works on the principle of passive money policy guarantees convertibility implements fixed exchange rate results in low inflation. The country through low inflation and fixed exchange rate diminishes risks, increases investments and trade, and catches up with macroeconomics stability in the long term. Historical experiences one considered, it will be seen that currency board system works successfully approximately in seventy countries. Due to political considerations most of currency boards have been replaced by central banks since 1950s. After these countries which attempt to achieve transition to free market economy and the ones which experience recession in their economy involved in the system, currency boards constituted an important alternative of central banks. In 1990s Argentina (1991), Estonia (1992), Lithuania (1994), Bulgaria (1997) and Bosnia and Herzegovina (1997) adopted systems. In addition, currency board is suggested for Indonesian, Venezuela, El Salvador, Mexico, Brazil, Russia and Turkey. In this study, theories and practices concerning currency board system, and its performance, and considered the question whether it can be adopted in Turkey are evaluated as comparatively. What it is compared with central banks the practices of currency board system one successful in terms of growth and inflation. It has been concluded that currency board system is respectively suitable for those countries, which attempt to achieve transition to free market economy, those which experience war economy and those ones, which contrasts with a recession in economy. The people's involvement in the system is not so much acute in these countries. The money program Turkey has adopted to reduce inflation since 1990 resembles quasi currency board system. The mechanism of money supply in Turkey is in congruence with currency board system.