İlköğretim ders kitaplarının sosyalleşme süreci açısından değerlendirilmesi

Abstract

ÖZET İlköğretim ders kitaplarının bireyin sosyalleşme sürecindeki işlevi tezimin konusudur. İlköğretim ders kitapları yoluyla nasıl bir birey/vatandaş yetiştirilmeye çalışılıyor. Bu temel sorudan hareketle 2000-2001 Eğitim Öğretim yılında okutulan Milli Eğitim basımı ilköğretim ders kitapları incelenmiştir. Ders kitaplarının incelenmesinde cinsel kimliğin ve rolü, millilik bilincinin oluşturulması ve dinsel bilgilerin aktarılışı ile bu aktarım sürecinde nasıl bir sosyalleşmenin gerçekleştirildiği araştırılmıştır. İlköğretim ders kitaplarının incelenmesinde yapısal-işlevsel yaklaşım ve çatışmacı yaklaşım kullanılmıştır. Ders kitaplarının oluşturulmasında siyasal iktidar ile eğitim kurumu arasındaki ilişki yapısal işlevsel yaklaşım açısından ele alınmıştır. Yapısal-işlevsel yaklaşımın toplumsal uyum ve denge için bu kurumlar arasındaki (eğitim ile siyasal kurum) işlevsel birlikteliğin sonucu nasıl bir ders kitabı ortaya çıkardığı araştırılmıştır. Böylece nasıl bir sosyalleştirmenin gerçekleştirildiği incelenmiştir. Ayrıca çatışmacı yaklaşım da kullanılmıştır. Çatışmacı yaklaşım yolu ile siyasal yapının ders kitabını ve sosyalleşme sürecini belirlerken toplumsal, kültürel ve ekonomik farklılıkları ve çelişkileri ne ölçüde dikkate aldığı açıklanmaya çalışılmıştır. Ders kitaplarındaki metinlerin ve resimlerin incelenmesinde içerik çözümlemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın temel kavramları sosyalleşme, eğitim ve ders kitaplarıdır. Ders kitaplarını eğitimde öğrencilere ve öğretmenlere sağladığı yararlara genel hatlarıyla sıralanmıştır. Milli Eğitim Şuralarını, hükümet programlarını ve Talim ve Terbiye Kurulunun ders kitaplarına yaklaşımı açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca sivil toplum kuruluşlarının (özellikle eğitim sendikalarının), bilimsel araştırmaların, anketlerin ve basının ders kitaplarına yönelik görüşlerine çalışmada yer verilmiştir. Araştırma sonucunda ilköğretim devlet basımı ders kitaplarında cinsel kimlik ve rol dağılımının oluşturulmasında cinsiyetçi ayrımlar ortaya çıkmıştır. Özellikle tarih konuları ile oluşturulmaya çalışılan millilik bilincinde ulusal bilinç oluşturulmakla birlikte tek yanlılıklar, diğer ulusları öteki olarak tanımlayan öğelere rastlanmıştır. Dinsel bilgilerin aktarılması sürecinde ise tümüyle tek bir din aktarılmıştır. Diğer dinleri, inanç sistemlerini ve ulusal birlik içinde ortaya çıkan farklı kültürlere-inanç sistemlerine değinmeyen bir aktarım; (öğretim-sosyalleştirme) ilköğretim ders kitaplarında araştırma bulguları olarak tespit edilmiştir.

II SUMMARY The topic of my thesis is the functions of the class books of primary schools during the process of socialisation. What sort of an individual/citizen is aimed to train by means of primary school class books? With this fundamental question, the class books published by National Education which were being studied during 2000-2001 Educational Year have been examined. The topics of sexual identity and role, creating national consciousness and teaching religious knowledge with what kind of a socialization came true during this teaching process throuhg the class books have been searched. The structural-functional and contradictional approaches have been used during the research of primary school books. The relation between political power and educational association has been identified with structural-functional approach when selecting class books. It has been searched that structural-functional approach is essential for creating social harmony and balance between social associations (educational and political association) functions cooperatively for what kind of a book and socialization may come true. Contradictional approaches been used as well. With contradictional approach, while determining socialization process and class book by political structure, it has been aimed to explain the social, cultural and economical differences and to what extent these differences are taken into consideration by them. While researching the text and pictures in class books, content analysis technique has been used. The basic notions of the research are socialization, education and class books. Benefits of class books, in education, to students and teachers are listed roughly. It has been studied to explain approach of National Education Council, government programmers and Training Council for class books. Furthermore, views of civil social associations (especially educational unions), scientific researches, surveys and mass media for/against class books has been examined. Through the research on class books published by the National Education, some distinctions have been noticed through sexual (identity and distinguishing roles). Especially, on setting national consciousness with subjects of History, some elements have been noticed as identifying other nations the other except for creating national consciousness. During the process of highlighting religious knowledge, only one religion has been put into focus. In primary school class books, other religions, belief systems and different cultures in a national unity have been stayed untouched and this is the result of the research.