Tanzimat Dönemi İslam Hukuku çalışmaları

Abstract

ÖZET İslam toplumunun genel çerçevesini çizmekte etkin rol oynayan 'fıkıh' zaman içerisinde, kendi genel ilke ve prensiplerinden bazen şaşarak, bazen de o ilkelerin bir gereği olarak ve 'maksat'lara uygun şekilde değişime uğramış ve uğramaktadır. Fıkıh kültürünün değişimi noktasında da Tanzimat'ta geleneksel fıkıh anlayışından İslam hukuku anlayışına doğru gidildiğini görmekteyiz. Sadece fıkıh anlamında değil, kültürel hayatın tüm boyutlarında bir dönüm noktası olan ve geniş anlamda bir kültürel değişim dönemi olarak nitelenen Tanzimat Dönemi, hem Osmanlı Devleti ve hem de modern Türkiye Devleti açısından büyük önem arz eden ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin oluşmasında azımsanamaz payı olan bir zaman dilimidir. 18. Yüzyıldan itibaren Avrupa'daki gelişmelerden etkilenen Osmanlı Devleti, hukuk sahasında yaşanan kanunlaştırma hareketlerinden de etkilenmiş ve Tanzimat'ın ilanından sonra Batıdan kanun iktibaslarına başlamıştır. Bu dönemde Batıda laik-seküler fikirler gelişmiş, dinin sınırları çizilmiştir. Bu nedenle yapılan kanunlar da -bazı istisnalar dışında- dini kayıtlardan uzak 'modern' düşüncenin ürünüdür. Bu durumda Tanzimat Dönemi Türkiye'de Din düşüncesinin değişimini ve geçirdiği evreleri kavramak için bir dönüm noktası olarak karşımızda duruyor. Yaşadığımız çağda genelde Din, özelde ise 'fıkıh' düşüncesindeki değişimi tam anlamıyla kavramanın yolu, en azından son dönem için bize Tanzimat'ı işaret etmektedir. İşte bu çalışmamızda değişimi arayan bir bakış açısıyla Tanzimat Döneminde yapılan İslam hukuku çalışmalarını konu almaktayız. Birinci bölümde Tanzimat Dönemi 'nin genel bir değerlendirilmesi yapılmakta. İkinci bölümde ise dönemin fıkıh veya yeni anlayışla, İslam hukuku anlamında yapılan belli başlı çalışmaları olan Ceza Kanunnâmesi, Arazi Kanunnamesi, Mecelle ve Hukuk-u Aile Kararnamesini konu alacağız. Ve bu kanunlaştırmalar çerçevesinde Tanzimat'ta yaşanan değişimi göz önüne sermeye çalışacağız.

ABSTRACT Fiqh, which shaped the general appearance of the Muslim society, transformed in time, in accordance with the 'goals'. This transformation sometimes occurred as a necessary result of fiqh's own principles and sometimes came about as a result of deviation from the principles. In the Tanzimat period, one can observe a process of transformation from fiqh concept to that of Islamic law. It is the Tanzimat period that transformed not only fiqh but also all aspects of cultural life. It became a turning point for the Ottoman empire and laid ground for the foundation of modern Turkish Republic. Beginning in the eighteenth century, the Ottoman empire became more susceptible to influences of the developments in Europe. Thus, influenced by the codification movements in Europe, the Ottoman empire started to take European codes in the Tanzimat period. In this period, laicism gained currency in Europe, and the limits of religion were determined. That is why, prepared codes -other than some exceptions- are the products of 'modern' ideas, which are far from religious effects. Therefore, the Tanzimat period is of prime importance to understand transformation of the idea of religion and its developmental stages. In today's world, to understand the change in religion in general and in fiqh in particular, at least in their last pahse, is connected to understanding the Tanzimat. In this thesis, I deal with studies of Islamic law, achieved during the Tanzimat period. In the first chapter, the Tanzimat period was put into a general examination. In the second chapter, the primary studies, in Tanzimat period, of fiqh or Islamic law, Ceza Kanunnâmesi Arazi Kanunnamesi, Mecelle and Hukuk - u Aile Kararnamesi are dealt, and an evaluation of the change in that period is attempted.