Ürgüp formasyonu (Nevşehir) karasal çökellerinin fasiyes ve paleoekolojik özellikleri

Abstract

Miyosen'de Avrasya ve Afro-Arabistan plakalarının çarpışması ile İç Anadolu Bölgesinde yaygın olarak volkanik etkinlikler meydana gelmiştir. Bu volkanik alan Türkiye'deki en büyük volkanik alanlardan biri olan Orta Anadolu Volkanik Alanı olarak bilinmektedir. Tez çalışmasının amacı, İç Anadolu Bölgesinde yer alan Ürgüp (Nevşehir) ve çevresindeki Neojen yaşlı akarsu ve gölsel çökellerinin jeolojisi, jeokimyası ve çökelme ortamının ortaya çıkarılmasıdır. Örneklerin mineralojik ve jeokimyasal özelliklerine polarizan mikroskopisi, X-ışınları kırınımı, taramalı elektron mikroskopisi ve X-ışınları floresans ve duraylı izotop analizleri (δ13C, δ18O) ile incelenmesiyle ilgili sonuçlara ulaşılmıştır. Ürgüp Formasyonu birçok ignimbirit, andezitik bazalt ve akarsu-göl çökellerinden meydana gelmektedir. İgnimbiritler, andezitik lavlar, tüfler, çamurtaşları, kalişler, dolomitler ve dolomitik kireçtaşlarının varlığı ve onların litofasiyes özellikleri volkanik alandaki akarsu ve sığ göl ortamlarını göstermektedir. Fasiyes ve fasiyes toplulukları sedimantolojik özelliklerine göre (sedimanter yapılar, tane boyu, geometri, dokanak ve fosil içeriği) belirlenmiştir. Fasiyes toplulukları göl, volkanik-volkanoklastik ve akarsu olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır. Bu ortamlarda feldispat, kuvars, kalsit, opal-CT, amfibol mineralleri egemendir, bunlara simektit ve illit eser olarak eşlik etmektedir. Karbonat örneklerindeki duraylı oksijen, karbon izotopları ve jeokimyasal analiz değerleri bunların oluşumu süresince kurak koşulların egemen olduğunu göstermektedir. Bu özellik küresel Messiniyen (geç Miyosen) tuzluluk krizi ile ilişkilendirilebilir. Ayrıca analizlerden elde edilen veriler, Miyosen-Pliyosen geçişi süresince iklim ve bitki örtüsündeki değişimleri de göstermektedir.

The collision of Eurasian and Afro-Arabian plates during Miocene volcanic activities widespreadly occured in Central Anatolia. This province is known as Central Anatolian Volcanic Province that one of the biggest Volcanic Province in Turkey. The objective of this thesis is to research on geology, mineralogy, geochemistry and depositional environment of Neogene fluviolacustrine sediments (Ürgüp Formation) which are located between Ürgüp (Nevşehir) region in Central Anatolia. The samples were examined their mineralogical and geochemical properties by polarized-light microscopy, X-ray diffraction, scanning electron microscopy, and X-ray fluorescence analysis, stable isotope analysis (δ13C, δ18O). The Ürgüp Formation is made up of many ignimbrites, andesitic basalts and fluviolacustrine deposits. The presence of ignimbrites, andesitic lavas, tuffs, mudstone, calcrete, dolomite, dolomitic limestone, limestone and lithofacies properties indicates fluvial and shallow-lake environments in this volcanic province. Facies and facies assemblages were determined according to sedimentologic characteristics (sedimantary structures, clast size, geometry, contact and fossil content). Facies distinguished is divided into three categories; lake, volcanic-volcaniclastic and fluvial. Feldspar, quartz, calcite, opal-CT, amphibole accompanied with smectite, and illite were predominant in these palaeoenvironment. The oxygen and carbon stable isotopes and values of geochemical analysis of carbonate samples indicate that their formations occurred in drought climatic conditions. This aspect may be linked by a Messinian (late Miocene) Salinity Crisis. Moreover, data from the analyses indicate climatic and vegetational changes during late Miocene-Pliocene transition.