Kitâb-ı Tıbb-ı Hikmet (İnceleme-metin-dizin)

Abstract

Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait bilimden sanata, edebiyattan tarihe çeşitli alanlarda pek çok telif ve tercüme eser yazılmıştır. Bu eserler içerisinde tıp metinleri de önemli bir yere sahiptir. Üzerinde çalıştığımız eser bir tıp metnidir.Kitâb-ı Tıbb-ı Hikmet, miladi 1500/1501 yıllarında kaleme alınmıştır. Üzerinde bir çalışma yaptığımız bu eserin bilinen tek nüshası Almanya Gotha Araştırma Kütüphanesi pt. 144/Seetzen: Nr. 123'te kayıtlıdır. Bu çalışma, Ön Söz, Giriş, Söz Varlığı ve Sonuç dışında İnceleme, Metin ve Dizin olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Ayrıca, çalışmanın sonuna metnin tıpkıbasımı da eklenmiştir.Giriş kısmında çeşitli medeniyetlerin tıp anlayışlarından bahsedilmiş; metin hakkında tanıtıcı bilgiler verilerek tezin hazırlanmasında izlenen yol açıklanmıştır. İnceleme bölümünde Arap harfli eserin taşıdığı yazım özellikleri belirlendikten sonra ses ve biçim bilgisi betimlemeli olarak ele alınmıştır. Bunun yanında yer yer karşılaştırılmalı ve açıklamalı dil bilgisi yöntemine de başvurulmuştur. Ayrıca, bu bölümde, eserin söz varlığı bakımından zenginliğini ortaya koyacak Söz Varlığı ile yazarın bazı yabancı sözcüklere verdiği Türkçe karşılıklar tespit edilerek Türkçe Karşılıklar konularına göre sınıflandırılmış ve eklenmiştir. Metin bölümünde çeviri yazı işaretleri kullanılarak eserin yazı çevirimi yapılmıştır. Dizin bölümünde metinde geçen sözcükler alfabetik olarak dizilmiş; sözcüklere gelen ekler ve birleşik yapılı sözcükler; bu sözcüklerin metinde kaç defa geçtiği ve anlamları verilerek bir dizin hazırlanmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler genel olarak değerlendirildiğinde, söz varlığı bakımından zengin olan eser, bugün Anadolu'da kullanılan bazı sözcüklerin bu yüzyılda yazı dilinde de var olduğunu göstermektedir. Ayrıca terim dili bakımından genelde Türkçe sözcükleri tercih etmesi ve bazı Arapça, Farsça ve Yunanca sözcüklere Türkçe karşılıklar bulması eserde tespit ettiğimiz önemli özelliklerdir.XVI. yüzyılda yazılmış bir metin üzerinde yapılan bu çalışmayla Türk dili tarihi araştırmalarına söz varlığı, yabancı terimlere Türkçe karşılıklar, ses ve biçim bilgisi özellikleri ve sözlük bilimi bakımlarından katkı sağlamış olmayı umuyoruz.Anahtar Sözcükler: Eski Anadolu Türkçesi, Kitâb-ı Tıbb-ı Hikmet, Tıp, Tıp terimleri, Türk dili, Türk tıbbı.

A number of copyright and translation works belonging to the Old Anatolian Turkish period were written in various areas from science to art; from literature to history. Among these works, medicine texts also have a crucial place. The subject of our research is a medicine text. Kitab-ı Tıbb-ı Hikmet was written in 1500/1501 in the Christian era. The only known copy of this work that is the subject of this research is registered in pt. 144/Seetzen: Nr. 123 in Gotha Research Library in Germany.This research has three sections consisting of Analysis, Text, and Index apart from Preface, Introduction, Lexicon and Conclusion. Also, at the end of this research, the copy of the original text was added.In the Introduction part, the medical understanding of different civilizations was mentioned and introductory information related to the text was given. The path followed in the preparation of this thesis was explained. In the Analysis section, phonological and morphological features were presented, based on descriptive grammar after the writing features of the text in Arabic letters were identified. In addition to this, sometimes, the method based on comparative and annotative grammar was made used of. Also, in this section, the lexicon revealing the richness of the text in the aspect of lexicon and Turkish equivalents to foreign words given by the author were identified. The Turkish equivalents were classified according to their subjects and added.In the Text section, the transcription of the work was made by using transcription symbols. In the Index section, the medicine terms in the text were put into an alphabetical order. An index was prepared by presenting affixes added to words and compound words in the text, stating how many times these words appear in text and giving the meanings of these words. Evaluating the data obtained from this research generally, this work that is rich in terms of lexicon has shown that some words used these days in Anatolia existed in the written language in the century the work was written. Also, not only the general choice of Turkish words for terms but also the existence of Turkish equivalence to some Arabic, Persian and Greek words are important features identified in this work.We hope to contribute to the history of Turkish language research studies in the aspects of lexicon, Turkish equivalents to foreign terms, phonological and morphological features, and lexicology by means of this research done on a text written in XVI century.Key Words: Old Anatolian Turkish, Kitâb-ı Tıbb-ı Hikmet, Medicine, Medicine terms, Turkish language, Turkish Medicine.