Osmanlı İmparatorluğu`nun son döneminde insan hak ve özgürlüklerinin normatif gelişimi

Abstract

ÖZET Bu çalışmada Osmanlı Imparatorluğu'nun 1808-1918 yılları arasındaki dönemi esas alınarak, üst hukuk normları açısından hukuksal ve özellikle insan hak ve özgürlükleri yönünden ortaya çıkan gelişmeleri incelenmiştir. Öncelikle insan hak ve özgürlüklerinin çağdaş ve evrensel tanımları yapılmış, bu kavramların batı dünyasında gerek düşünsel ve gerekse normatif açıdan tarihsel süreç içindeki gelişimleri üzerinde durulmuştur. Normatif gelişmelere esas alınan belgeler, uluslararası insan hak ve özgürlüklerinin incelediği alanda kabul görmüş esaslı hukuk belgeleri arasından seçilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun insan hak ve özgürlüklerine ilişkin normatif düzenlemelerine ilişkin incelemeye geçilmeden önce, Osmanlı İmparatorluğu'nun bu dönemdeki mevcut devlet ve hukuk yapısı ortaya konmuştur. Devlet yapısının doğrudan hukuksal yapıyı da etkilediği ve oluşturduğu fikrinden hareket edilmiştir. Özellikle devletin mutlak monarşik-teokratik yapısı ve bu yapı içindeki devlet kurumlarının konumları ortaya konmuş, devletin hukuki yapısını oluşturan İslam Hukuku ve müesseseleri incelenmiştir. 1808 yılında kabul edilen Sened-i İttifak ile başlayan ve esasen siyasal alandaki reformist hareketleri içeren dönem incelenirken; devleti bu reformlara zorlayan ve neden olan şartlara da kronolojik bir sıra dahilinde değinilmiştir. Özellikle düşünce alanındaki gelişmelere yer verilmiştir. Daha sonra ise üst hukuk normu olarak kabul edilen ve insan hak ve özgürlükleri açısından esaslı düzenlemeler içeren hukuk belgeleri olan Sened-i İttifak, Gülhane Hatt-ı Hümayunu, İslahat Fermanı ve nihayet Osmanlı Devleti'nin ilk ve tek yazılı anayasası niteliğini taşıyan Kanun-u Esasi ayrıntıları ile incelenmiş, özellikle insan hak veözgürlüklerine ilişkin düzenlemeler, ilgili metin içerisinden ayıklanarak yorumlanmıştır. Bu metinlerin ve içerdiği düzenlemelerin hukuksal değeri yorumlanmış bunların uygulanışına ilişkin bilgilere de yer verilmiştir. Bu çalışmalar yapılırken hukuksal temel esas alınmıştır. Araştırmada tarihsel bilim kurallarına dikkat edilmişse de, amaç tarih temelli bir araştırmadan çok, hukuk esas alınarak yapılan bir araştırma olmasıdır.

Ill ABSTRACT This study, under the view of superior legal norms,examines the developments related to human rights and freedom, focusing on the era between 1808-1918. First, the modern and universal definitions of human rights and the idea of freedom are given, and both philosophical and normative developments of these concepts are demonstrated in their historical contexts. The documents exhibiting the normative developments are chosen from the legal documents that are accepted as sound in the field where the international human rights and freedom are studied. Before the part where the normative regulations in the Ottoman Empire are examined, comes the one exposing the state and legal structure of the Ottoman Empire in this era. While doing this, the idea that the structure of the state directly influences the legal structure is considered as true. Particular attention is given to show the autocratic- theocratic structure of the state and the position of the institutions in this structure, and the Muslim law is examined at length. As the period starting with the `Sened-i İttifak` in 1808 and containing the reformist activities in the political arena is being examined, the conditions causing and, in a way, forcing the state to implement these reforms are mentioned chronologically. Furthermore, the improvements thinking these issues are given particular attention. Then, the documents such as `Sened-i İttifak, Gülhane Hatt-i Hümayunu, İslahat Fermanı` and the one and only constitution of the Ottoman Empire, `Kanun-u Esasi`, which all are considered as superior legal norms and consist of sound regulations related to human rights and freedom, are examined in detail and commented on. As a furtherIV effort, all these texts and their legal value are interpreted and information about their practice is given. Finally, it is worth to note that legal issues are considered more important; so though scientific-historical principals are taken into consideration, priority is given to legal aspects of the subject of study.