Enva-ı Emraz: İnceleme-metin-dizin

Abstract

Tez çalışmama konu olan Enva-ı Emraz adlı tıp yazması, 43 yapraktır ve dokuz bölümden oluşmaktadır. Konusu dolayısıyla, eski tıp terimleri açısından oldukça zengindir. Bu terimler başlıca anatomi, botanik, eczacılık ve ilaç olarak kullanılan çeşitli madde adları olarak sınıflandırılabilir. Yapılan çalışma ile metnin sözcük kadrosu ve dönemin dil özellikleriyle ilgili ipuçlarının ortaya konması amaçlanmaktadır.Çalışma, giriş, dil incelemesi, metin ve dizinden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde üzerinde çalışılan yazmanın bulunduğu yer, biçimi ve içeriği ile ilgili bilgi verilmiştir. Çalışmada izlenen yöntemden söz edilmiştir.Dil incelemesi yazım, ses bilgisi ve yapı bilgisi olmak üzere üç ana başlık altında yapılmıştır. İnceleme yapılırken tam bir inceleme yapılmamış, metnin Türkiye Türkçesi ve Eski Anadolu Türkçesinden ayrılan yönleri belirlenmeye çalışılmıştır.Yazım bölümünde, ünlü ve ünsüzlerin yazımı ve bu yazımların kendi içindeki tutarlılıkları gösterilmeye çalışılmıştır. Yazım açısından çok tutarlı ve sağlam bir metin olmadığı ve aynı sözcüğün farklı biçimlerde yazımının sıkça karşılaşılan bir durum olduğu söylenebilir.Ses bilgisi incelemesi bölümünde, ünlü uyumlarıyla ses olayları üzerinde durulmuş ve Türkiye Türkçesi ile arasındaki benzerliklerle farklılıklar ses değişmeleri göz önünde tutularak belirtilmiştir. Yapılan inceleme sonucunda metnin özellikleriyle dönemin genel özelliklerinin pek farklılaşmadığı görülmektedir. Bu metinde de dudak benzeşmesi gerçekleşmemiştir. Ötümlüleşme konusunda tam bir kararlılık olmadığı, ötümsüz ünsüzlerin kimi zaman ötümsüzlüklerini korudukları belirlenmiştir.Yapı bilgisi bölümünde Türkiye Türkçesinden farklı olan yapılar üzerinde durulmuş, özellikle eylem çekimi ele alınmıştır. Metinde, eylem çekimi konusunda Türkiye Türkçesinden ayrılan nokta, şimdiki zaman ve gelecek zaman için özel bir ekin kullanılmamasıdır. Dönemin karakteristik özelliklerini taşıyan bazı eklerin metinde kullanılmadığı görülmektedir.Çalışmanın metin bölümünde yazmanın çeviri yazısı yapılmıştır.Dizin bölümünde ise, metin içinde geçen bütün sözcükler, metnin bağlamı göz önüne alınarak anlamlandırılmış ve sözcüklerin kökenleri de belirtilmiştir. Sözcüklerin geçtiği yerler ve yapılar gösterilerek tam bir gramatikal dizin oluşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca çalışmanın sonuna bir özel adlar dizini de eklenmiştir.

The manuscript chosen as the matter of the thesis is called ?Enva-ı Emraz? and is a text related with medical science consisting of 43 sheets and 9 parts. Because of its subject, the text has quite an extensive vocabulary related to old terms of medical science. These terms can be classified as terms about anatomy, botany, pharmacy and names of various substances that are used as drugs. With the examination of the text it?s aimed to manifest the clues about vocabulary and grammar of the period.The study is composed of an introduction, a grammar of the text, text and index. In the introduction of the study, information is provided about the place, form and content of the manuscript. The method followed during the study is also mentioned.Grammar section consists of orthography, phonology, morphology which are the three main parts. In grammar section we prefered not to carry out a full grammar of text but attempted to determine the parts that differs from Modern Turkish and Old Anatolian Turkish.In orthography study, it?s tried to lay bare how the spellings of vowels and consonants are and whether these representations in usage are consistent. It can be expressed that the text is not very consistent on the point of spelling and it is highly frequent and likely to face various spellings of the same word.The phonological section examines the vowel and consonant harmonies and phonological changes. Similarities and differences between the text and Modern Turkish are emphasized taking the phonological changes into account. As a result of the examination it?s seen that the characteristics of the text do not differ from the general characteristics of the period. Labial attraction is not constituted in text. It?s determined that on the matter of sonarisation there is no stability and sometimes unvoiced consonants protect themselves and do not change into soft consonants.In morphology section grammatical structures different from Modern Turkish are discussed. Especially conjugation is the primary concern. In the text, the point differing from the Modern Turkish is the absence of a proper appendix expressing the present and present continuous tense. It?s clear that some appendices showing the characteristics of the period are not used in this text.In the text part of the study, the transcription of the manuscript has been performed.The index includes the words used in the text and the meanings of words are given with their usages in the text. Besides, the origins of the words are given. The parts and the structures of the words are used are showed and a complete grammatical index is tried to be constituted. Also a separate name index including proper names is added to the end of the study.