Ratlarda formaldehidin kemik iliği, deri, dalak, karaciğer, akciğer ve böbrek üzerine etkisinin histopatolojik değerlendirilmesi

Abstract

80 ÖZET Bu çalışma 2 aylık erkek albino ratlara, LD50 değerinin de sapta- nıldıgı ön çalışmada belirlenen subletal dozda, iki ayn süredeki kronik uygu lamada sc formaldehit solüsyonu verilerek öncelikle kemik iliği olmak üzere deri, karaciğer, dalak, akciğer ve böbreklerde herhangi bir değişiklik meyda na getirip getirmediğini ortaya koymak amacı ile yapıldı. ön çalışmada her biri 6 rat içeren biri kontrol olmak üzere 7 deney grubu ile çalışıldı. Kontrol grubu ratlara 0.2ml NaCL %0.9 izotonik sudaki solüsyonu, A grubu ratlara 20mg/kg, B grubuna 40mg/kg, C grubuna 80mg/kg, D grubuna 160mg/kg, E grubuna 240mg/kg, F grubuna 320 mg/kg formaldehit içeren solüsyon sc olarak tek dozda uygulandı. Bir haftalık göz lem süresi içinde ölen toplam 13 ratdan C,D,E gruplarından olanlar enjeksi yonun 24. saati ve daha sonra ölürken, F grubundaki ratların tümü ilk 5 da kika içinde öldü. ölen ve canlı kalan rat sayısına göre formaldehidin LD50 değeri 196mg/kg bulundu. Kronik uygulamada kullanılacak subletal doz ise 40mg/kg olarak belirlendi. ön çalışmada ölen 13 ratın tümünde izlenen histopatolojik bulgular karaciğer ve dalak dokularında hiperemi, akciğer ve böbreklerde hiperemi yanısıra interstisyel kanama, karaciğerde Kupffer hücre aktivasyonu ile pa- rankim.de seyrek tek hücre nekrozları ve belirgin bir zonal dağılım gösterme yen az sayıdaki fokal nekrozlardı. Ayrıca, E grubundan ölen 1 ratın akciğer lerinde intraalveoler ödem, aynı rat ile aynı gruptan başka bir ratın böbrek lerinde fokal tubuler nekroz, C grubundan 1, D grubundan 2 ve F grubundan 2 ratın karaciğerlerinde fokal portal alanlara sınırlı mononükleer iltihabi in-81 filtrasyon izlenirken, D grubundan 1, F grubundan 2 ratda tek tük mikrog- ranulomların varlığı dikkati çekti. Kronik uygulamada, ön çalışmada canlı kalıp formaldehidin elimi- nasyonu için 4 hafta bekletilen 29 rata 11 rat eklenerek, bunlar her biri 20 rat içeren kontrol ve deney gruplarına ayrıldı. Kontrol grubu ratlara 0.2ml NaCl'ün %0.9 izotonik sudaki solüsyonu, deney grubu ratlara ise 40mg/kg formaldehit içeren solüsyon 0.2ml'lik volüm içerisinde günde 1 kez, haftada 5 gün sc olarak verildi. Kontrol ve deney grubundan 10'ar ratm 2 haftalık süre sonunda, geriye kalan 10'ar ratın ise 4 haftalık süre sonunda otopsileri yapıldı. Deney grubu ratlarda, enjeksiyon bölgesinde tüylerin sarardığı, his- topatolojik incelemede bu bölgedeki epidermisde erozyon, dermis ve subku- tan dokuda koagülasyon nekrozu, nekroz çevresinde ise iltihabi granülasyon dokusu gelişimi görüldü. îki ve dört hafta süre ile formaldehit verilen deney grubu ratlarda, sternum ve femur kemik iliği histopatolojik kesitleri ile femur kemik iliği yaymalarının incelenmesi sonucunda myeloid hiperplazi saptandı. Dört haf talık süre sonunda otopsileri yapılan deney grubu ratlarda eozinofillerde kontrol grubuna göre anlamlı bir artış olduğu dikkati çektLAncak tek tek de ğerlendirildiğinde Bd grubundan 3 ratda eozinofil ve mast hücrelerinde be lirgin artış saptandı. Deney grubu ratların tümünün karaciğerlerinde Kupffer hücre ak- tivasyonunun olduğu belirlendi.82 Deney grubu ratların kemik iliklerinde myeloid hiperplazi, eozino- fîllerde artış ve karaciğerdeki Kupffer hücre aktivasyonu dışında, kemik ili ği, karaciğer, akciğer ve böbrek dokularında kontrol grubundan belirgin bir farklılık gösteren herhangi bir histopatolojik bulguya rastlanmadı. Tüm bu bilgiler ışığında, akut uygulamada ölüm sebebinin, C, D, E grubundaki ratlarda detoksifîkasyon sınırını aşan formaldehidin toksik etki si ile vücut homeostasisinin bozulması ve bunu takip eden `şok`, en yüksek dozu alan F grubu ratlarda ise `nörojenik şok` olduğu sonucuna ulaşıldı. De- loksiukusyon fuzlusı furmaldohidin direkt otki ilo kuruciğurdu Hafra irita«yo- nu, hepatosit hasarı ve Kupffer hücre aktivasyonu yapabileceği, Kupffer hüc relerinden salınan hidrojen peroksidin etkisi ile indirekt olarak da hepatosit hasarı olabileceği düşünüldü. Kronik uygulamada,deney grubu ratlarda enjeksiyon bölgesinde tüylerin sararmasının formaldehidin tüylerin yapı elamanları ile, dermis ve subkutan dokuda meydana gelen koagülasyon nekrozunun formaldehidin makromoleküllerle direkt reaksiyonuna bağlı olduğu, nekroz çevresinde olu şan iltihabi granülasyon dokusu ile kemik iliğindeki myeloid hiperplazinin birbirini takip eden sekonder değişiklikler olduğu, Bd grubundan 3 ratdaki kemik iliğinde eozinofillerdeki sayısal artışın da formaldehidin haptenik po tansiyeline veya barsak parazitlerine bağlı olarak gelişen periferik eozinofili ile ilgili olduğu belirlendi. Sonuç olarak, kronik uygulamada kemik iliğindeki myeloid hiperp lazi, eozinofili ve karaciğerdeki Kupffer hücre hiperplazisi dışında kemik ili ği, akciğer, karaciğer, böbrek dokularında kontrol grubundan belirgin bir83 farklılık gösteren herhangi bir bulguya rastlanmadı. Bu durum, formaldehi- din uygulama bölgesinden uzakta yer alan organlarda makromoleküllere bağlanmasının direkt olarak değil, formik aside oksidasyon ile detoksifiye olan metabolitlerinin bağlanması şeklinde olduğunu destekleyen araştırma sonuçları ile uyumluydu.