Dünya ve Türkiye`de yıllık ortalama sıcaklıkların enlem ortalamasından sapmaları: İzoanomaliler

Abstract

Yer Sistemi'nin anlaşılması çabalarında iklim özelliklerinin belirlenmesi kaçınılmaz bir gerekliliktir. Enlem ortalaması hava sıcaklıkları ve istasyonlarda ölçülen hava sıcaklıkların enlem ortalamasından sapması, bir coğrafi yerin ya da alanın iklim özellikleriyle ilgili önemli bir bilgi verir.Daha önce Türkiye için ayrıntılı bir izoanomali çalışması yapılmamış ve haritalanmamıştır. Bu yüzden bu açığı kapatmak amacıyla, tez çalışmasında, küresel izoanomali değerleri 1961-1990 iklim normali için Spitaler formülü ile hesaplanmış ve dağılış haritaları hazırlanmıştır. Hazırlanan dağılış haritasına dayanılarak, hem küresel iklimin özelliklerinin daha iyi anlaşılmasına hem de iklim ilişkili sürdürülebilir kaynak kullanımının sağlanmasına katkı yapılmış olacaktır. Türkiye izoanomali haritasının hazırlanması yoluyla, Türkiye'nin genel klimatolojik özelliklerinin daha iyi anlaşılmasına ve ülke doğal kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının sağlanmasına katkıda bulunulacaktır.Çalışmada paralellerin ortalama sıcaklıklarını hesap etmek için, hesaplamada kara ve deniz oranlarını da dikkate alan Spitaler formülü kullanıldı. Spitaler formülü aşağıdaki gibi yazılabilir:T?= (-2.43 + 17.6 Cos? + 7.1 Cos2? + 19.3) ? L ? Cos2?Formülde L, kara ve deniz oranını temsil eder. L'nin değeri tamamen karalardan oluşan bir yarımküre için L = 1, tamamıyla denizlerden oluşan bir yarımküre içinse L = 0'dır.Anomali değerleri Spitaler formülüne ek olarak, bir Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) programı (Map/Info 10.5) yardımıyla da hesaplandı. CBS ile anomalilerin hesaplanması için, öncelikli olarak Dünya ve Türkiye için aylık ve yıllık olmak üzere veri setleri oluşturuldu ve bunlara dayanarak enlemlerin ortalama sıcaklıkları hesaplandı. Böylece, Dünya Meteoroloji Teşkilatı'ndan (WMO) sağlanan veriler bir program yardımıyla hesaplanan verilerden çıkarılarak anomali değerleri bulundu.CBS ile hesaplanan dünya izoanomali değerleri incelendiğinde, Ocak ayında negatif anomalilerin genellikle kıtaların genelinde bulunduğu görülür. Grönland, İskandinav ülkeleri ve Avustralya kıtasında ise, genellikle pozitif anomaliler görülmektedir. Nisan ayında negatif anomaliler daha da genişlemiş ve pozitif anomaliler Grönland çevresinde egemen olmuştur. Temmuz'da pozitif anomali değerleri Afrika kıtasının kuzey kesimlerinde, Avrupa ve Asya kıtalarında belirgin bir şekilde görülür. Bu dönemde negatif anomali değerleri yerini daha çok pozitif anomalilere bırakır. Ekim ayında, İskandinav ülkeleri ve Arabistan Yarımada'sında pozitif anomaliler görülür. Yıllık anomali haritasında ise, Dünya üzerinde genel olarak negatif anomali değerleri gözlenirken, İskandinav ülkelerinde pozitif anomaliler egemendir. Öte yandan, Spitaler dünya yıllık izoanomali haritasında kıtaların genelinde negatif anomali değerleri vardır. Özellikle Antarktika -37 ºC'ye ulaşan negatif anomali değerleriyle en fazla dikkat çeken yerdir. Ancak, Kuzey Amerika'nın batı kıyıları, Grönland'ın güney yarısı, Afrika'nın kuzey bölümü ve Avrupa'nın genelinde pozitif anomaliler belirgindir.CBS ile hesaplanan Türkiye izoanomali değerlerine göre, aylık ve yıllık haritalarda, kıyı bölgeleri pozitif anomaliye sahipken, iç ve doğu bölgelerinin negatif anomaliye sahip olduğu görülür. Spitaler yöntemiyle hazırlanan Türkiye yıllık izoanomali haritasında, CBS'de hesaplanan izoanomali değerleri gibi kıyılar pozitif sapma gösterirken, iç ve doğu bölgeler negatif sapmalarla nitelenir.

There is a necessity to determine the climate features in efforts for understanding the Earth System. The departure of station-based air temperatures from the latitudinal average would give important information related with features of a geographical location or an area.In the past, a detailed isoanomaly study was not performed and a map of isoanomaly was not prepared. Thus, in order to close this gap, in this thesis, global isoanomaly values have been calculated by the Spitaler formula for the 1961-1990 climate normal and distribution maps have been prepared. Based on the distribution maps, it shall be able to support to both better understating of the global climate features and related sustainable resource usage. By preparing the isoanomaly map of Turkey, it shall be able to support also to better understanding of general climatological features of Turkey and to ensuring sustainable use of the country?s natural resources.In the study, in order to calculate the average temperatures of the parallels, the Spitaler formula that considers the rates of the lands and seas has been used. The Spiater formula can be written as follows:T?= (-2.43 + 17.6 Cos? + 7.1 Cos2? + 19.3) ? L ? Cos2?where, L indicates the rates of land and sea. The value of the L equals to 1 (L = 1) for a hemisphere characterized wholly with lands, while it is zero (L = 0) for a hemisphere characterized wholly with seas.Anomaly values have also calculated by a program of the Geographical Information System (GIS) (Map/Info 10.5) in addition to the Spitaler formula. In order to perform this, first monthly and yearly data set has been produced for the World and Turkey, and then based on them, average latitudinal air temperatures have been calculated. Accordingly, the anomaly values have been derived by subtracting the data that was taken from the World Meteorological Organization (WMO) from the calculated data by a program of package.In January, when the world isoanomaly values that were calculated by the GIS are investigated, it is seen that negative anomalies are generally existed over the continents of the world. The positive anomalies are seen generally over the Greenland, Scandinavian countries and Australia. The negative anomalies in April are seen to have been expanded and the positive anomalies are dominated over the surrounding of the Greenland. In July, it is clearly seen existing of the positive anomaly values over northern parts of the Africa continent, and Europe and Asia continents. During this time, the areas of the negative anomaly values are mostly replaced by the positive anomalies. In month of the October, the positive anomalies are seen over the Scandinavian countries and the Arabian Peninsula. Annually, it is seen generally the negative anomalies over the world, whereas the positive anomalies are dominated in the Scandinavian countries. On the other hand, the positive anomalies are evident over the areas consisting of the west coasts of the Northern America, the southern half of the Greenland, the northern part of the Africa, and of the Europe generally.According to the calculated values of Turkey by the GIS, the coastal regions of Turkey have the positive anomalies in monthly and annual maps, while it is seen that the interior and eastern regions are characterized with the negative anomalies. In Turkey?s annual isoanomaly map produced by using the Spitaler methodology, the coastal areas show positive departures as similar with the GIS?s isoanomaly values, whereas the interior and eastern regions are characterized with the negative departures.