Teftâzânî`de insan fiilleri

Abstract

Kelâm düşüncesinde temel tartışma konularından biri de insan fiilleri meselesidir. Bu konunun ortaya çıkardığı sorunları çözmek adına çeşitli izah denemeleri yapılmıştır. Bu sorunu mensubu olduğu Eş'ariyye mezhebinin kabulleri doğrultusunda izaha çalışan düşünürlerden biri de XVI. asrın önemli müellifi Sa'deddin et-Teftâzânî'dir (ö. 792/1390). Teftâzânî, geçmiş mirastan da istifade ederek insan davranışının yaratılması, kulun özgürlüğü ve sorumluluğu ile davranışın meydana geliş süreçlerini çeşitli eserlerinde incelemiştir. Bu hususta Mu'tezile denilen ve kulun irade özgürlüğünü savunan ekol (ehl-i tefvîz) ile insana davranış özgürlüğü tanımayan ahlâkî determinist tavır (ehl-i cebr) arasında yer alan Teftâzânî, bu çerçevede beliren sorunlara çözüm önerilerinde bulunmuştur. Eylemlerin yaratıcısının kim olduğunu tespit ederek konuya başlayan Teftâzâni, davranışın, biri yaratma diğeri de insan kazanımı (kesb) olmak üzere iki yönü olduğunu belirtmiş, klasik mirasa açılımlar getirerek krizi aşmaya uğraşmıştır. Ona göre davranışın yaratma yönü Allah'a, kazanma yönü ise insana aittir. Bu doğrultuda O, aklî ve naklî delillerle görüşlerini desteklemiş, kendi mezhebî ön kabulleri bağlamında insan sorumluluğu ve ilâhî gücün etkinliğini uzlaştırmaya çalışmıştır.

In science of kalam, the issue of human actions has been one of the major topics of discussion. Different explanations have been made to solve that problems arising from this problem. One of the scholars who are trying to solve this problem according to the view of al-Asharite's is al-Taftazani, an important aouthor of the XVI. (d.792/1390) century. Al-Taftazani, benefiting from the heritage of past, analyzed the creation of human behaviour, freedom and responsibility of human being and the processes of behaviour in his various works. About this issue, al-Taftazani taking part between the ecole called al-Mu'tazilah defending free will (tafwid) and ethical determinist manner not accepting freedom for human behaviour (jabr) offered solutions to the problems occurred in this context. He started by identifying the creator of human action first and stated that behaviour has two aspects, one is creation and the other is human acquisition and tried to overcome the problem by expanding on the classical heritage. According to him, the creation aspect belongs to Allah and the acquisition aspect belongs to person. In this direction, he supported his ideas with evidences from primary and secondary sources of shariah (akli ve nakli delil anlamında kullandım) and tried to reconcile the responsibility of human being and the effect of Divine Decree.