Müteahhir dönem kelâmında bir umûr-i âmme kavramı olarak varlıkla ilgili tartışmalar: Teftâzânî örneği

Abstract

Müteahhir dönem kelâmı içerik, tertip ve dil açısından mütekaddim döneme görefarklılık arzetmektedir. Kelâm ilmi müteahhir dönemde büyük oranda felsefeninmüktesebâtından etkilenmiştir. Buna bağlı olarak felsefenin pek çok konusu kelâm ilmininkapsamına dâhil olmuştur. Umûr-i âmme bu bağlamda kelâma dâhil olan konuların enönemlisi olarak değerlendirilebilir. Umûr-i âmme, metafiziğin, vâcip ve mümkünmevcutların tamamına ya da yalnızca mümkün mevcutların tamamına yüklem olan küllîkavramları inceleyen kısmıdır. Umûr-i âmme genel itibariyle varlık-yokluk, mâhiyet ve illetmalûlşeklinde üç ana başlık altında incelenir. Metafiziğin de konusu olması nedeniyle varlıkkavramı, bu kavramların en genelidir. Bu sebeple umûr-i âmme varlık kavramına ilişkinproblemlerin incelenmesiyle başlatılmaktadır. Varlık kavramı ile ilgili problemler muhtelifmetinlere göre farklılık gösterir. Ancak varlık ve yokluk başlığı altında müteahhir dönemkelâm kaynakları, genelde varlığa ilişkin tartışma konuları arasında varlık kavramınıntasavvuru, müşterekliği, varlığın zâit olması ve zihnî varlık konularına yer vermektedirler.Bu konular büyük oranda İslam düşüncesinin üç nazarî kolu olan kelâm, felsefe vetasavvufun varlık tasavvurlarını da yansıtmaktadır. Bu araştırmada mezkûr konularSadeddin et-Teftâzânî'nin (ö. 792/1390) eserleri merkezde olmak üzere müteahhir dönemkelâm, felsefe ve tasavvuf kaynakları üzerinden incelenmiştir. Bu minvalde tartışma konusuolan meseleler önce bu üç disiplinin temel metinleri üzerinden ortaya konulmuş akabindeTeftâzânî'nin yaklaşımı, onun dile getirdiği delil eleştiri ve yorumları üzerinden izahedilmeye çalışılmıştır. Araştırma giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Araştırmadamüteahhir dönem kelâmının önemli bir ismi olan Teftâzânî'nin varlıkla ilgili kanaatlerinintespit edilmesi, mezkûr disiplinlerin varlık taştırmalarındaki argümanlarının karşılaştırılmasıve araştırmanın kelâmın nazarî müktesebâtının ortaya çıkarılmasına yönelik çalışmalarakatkı sağlaması amaçlanmıştır.

The later period of kalam is different from the early Kalam in terms of contentand contexture and wording. In this era, the kalam seems to be as affected, to a large extent,by acquirements of philosophy. As a consequence of this, the many topics of philosophy getinvolved in the Kalam. One of these topics is the general things (al-umûr al-âmma). Umûr-ıâmma, divided in general terms into three main section in the form of existencenonexistence,essence, and cause-effect, is the title of the metaphysical fieldthat investigates the concepts that involved the whole of existents or majority of existents.The concept of existence, in consequence of being the subject matter of metaphysic, is themore general concept of umûr-ı âmma and therefore it has been started with discussions thatrelated to existence. The matters included under the title of umur-i Amma vary by Kalamworks. Nonetheless, the latter era kalam works give place, largely, to topics that existence isenvisioned as self-evident (bedihi), and it is common and superadded concept, and that themental existence. These topics, to a large extent, reflect the approaches of kalâm,philosophy, and sufism that establish the three theoretical disciplines of İslamthought, regarding existence. In this research, The aforementioned topics havebeen examined relying on the later period kalam works, particularly works of Teftâzânî (d.792/1390). In this context, the discussion topics have been firstly presented on the basis ofthe basic texts of these three disciplines and later, the Teftâzânî's opinions explainedreferring to his evidence, criticism, and interpretations. the research comprises ofan introduction, two main section, and a conclusion. Purpose of the research is to determinethe approaches of Teftâzânî related to existence, compare the basic views of three disciplinesabout existence discussions, and contribute the studies for revealing the theoreticalacquirements of kalam.