Bozcaada`nın demografik ve iktisadî yapısı (XVI.-VIII.yüzyıllar)

Abstract

Bu çalışmada Bozcaada'nın 16.-18. yüzyıllar arasında sosyal ve ekonomik gelişmeleri ile kent tarihinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bozcaada 15. Yüzyılda Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Venedik-Osmanlı mücadeleleri sonucunda, adada Osmanlı idaresiyle sulh ve sükûn ortamı sağlanmıştır. Bozcaada'da ilk iskan 16. yüzyılda yapılmıştır ve 17. yüzyılda adada nüfus yavaş yavaş artış göstermiştir. Adada özellikle 18. yüzyılda normalin çok üstünde nüfus artışı yaşanmıştır. 17. yüzyıllın ikinci yarısına kadar adada, Türk iskânının ve idarî yapılanmanın ancak toparlanabildiği; 18. yüzyılda ise sistemin tam işlerlik kazanmış olduğu sonucunu kaynaklar da desteklemektedir. İktisadî ve sosyal gelişmelerdeki görünen olumlu ortam, nüfus artışını sağlayan diğer mühim kazanımlardan biridir. Adada 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren üretim ve ticarî faaliyetlerde artışlar olmuş, devletin vergi gelirleri de iktisadi gelişmeye paralel olarak artmıştır. Bozcada, bilhassa Çanakkale Boğazı'na en yakın Ada olması sebebiyle zaman zaman Venedik tarafından ablukaya maruz kalmıştır. Bir yıl Venedik istilasına uğrayan Bozcaada'yı, Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa 1657'de geri almış, 1658 yılında kendi adına vakıf kurmuş, adada yeni bir bakım, onarım ve bayındırlık hizmetlerini başlatmıştır. Köprülü Mehmed Paşa sayesinde, Bozcaada'da pek çok değişim ve yenilikler yaşanmıştır. Adada 16.-18. yüzyıllar arasında bağcılık ve balıkçılık en önemli gelir kaynaklarından biridir. Ada gelirleri padişah haslarına dâhil olduğu için, bu gelirler üç asır mukataa gelirlerinden sayılmış ve iltizam sistemi dâhilinde işletilmiştir. Osmanlı idaresinde Bozcaada üç asırda sosyal ve ekonomik yönden refah bir dönem yaşamıştır. Bu refahın sağlanmasında Ada ekonomisinin temel taşı olan balıkçılık ve bağcılığın sağlandığı ticarî imkân yanında siyasî istikrarda önemli rol oynamıştır. Çalışma da günümüze kadar gelemeyen mimarî eserler, müslim-gayrümislim ayırımı gözetmeksizin Adalıların sosyal ve ekonomik yaşantısı ile Ada'ya hizmette bulunan tüm görevliler birlikte incelenmiştir.

The aim of this study is to present the city of Tenedos' (Bozcaada) history as well as its social and economic development between 16th - 18th centuries. Tenedos under the dominition of Ottomans in the 15th century. As a result of Venice – Ottoman war, Ottomans ruled the island and provided a peaceful environment. The first settlement in Tenedos was made in the 16th century and in the 17th century, the population in Bozcaada gradually increased. Especially in 18th century there was an excessive population increase on the island. The fact that Turkish settlement and administrative could merely gather strength by the beginning of 17th century, and the system could gain total interoperability in 18th century is supported in resources. The positive environment that had seen in social and economic developments was one of the other important earnings. There were increases in production and commercial activities on the island by mid-17th century, the tax income of the government was also increased as parallel to the economic development. Tenedos island (Bozcaada) was subjected to investments from Venice because it is in particular the closest island to the Dardanelles (Çanakkale) Hellespont. After one year of Venice investment, Grand Vizier Köprülü Mehmed Paşa took Tenedos (Bozcaada) back in 1657, he established a foundation for his name, started maintenance, repair, and public services on the island. Thanks to him in Tenedos (Bozcaada) there had been many changes and reforms. According to island's financial nature and viticulture and fishing were amongst the most important income sources between 16th – 18th centuries. Since island incomes were counted as Sultan's private, the notebooks that kept the record of landlords had been counted as the direct income of exchequer and operated as farming taxes or other state revenues for three centuries.