Türkiye`nin dış ticaret dengesinin petrol fiyat değişimlerine verdiği tepkinin analizi: Eşik vektör otoregresif modeli uygulaması

Abstract

Petrolün arz ve talebindeki meydana gelen yapısal değişmeler, finansal piyasalarda meydana gelen beklenmedik dalgalanmalar, büyük petrol fiyat şokları,uluslararası emtia piyasalarındaki spekülatif işlemler, makroekonomik ve bölgesel jeopolitik risklerle artan belirsizlikler gibi faktörler sebebiyle petrol fiyatlarındaki oynaklıklar artabilecektir. Petrol fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalar, ithalatçı ülkelerde başlıca arz taraflı etkilere sebep olurken, petrol ihracatçı ülkelerde ise talep taraflı etkilere sebep olmaktadır. Petrol ihracatçısı ülkelerin ekonomileri, petrol ihracatı yaparak sağladıkları gelirler kanalıyla petrol fiyat artışlarından olumlu yönde etkilenmektedirler. Petrol ithalatçısı ülkelerde ise, petrol fiyat artışları, imalat sanayi sektöründeki üretim maliyetlerini arttırarak büyüme ve verimlilikte düşüşe neden olabilmektedir. Farklı açıdan ele alındığında, yüksek petrol fiyatları, petrol ihracatçısı ülkelerin yerel para birimlerinin değerlenmesine ve mevcut üretim faktörlerinin yeni kaynağa yönelmesine ve böylece, toplam üretimlerinde azalmaya (Hollanda Hastalığı) sebep olabilmektedir. Öte yandan petrol ithalatçısı ülkelerde, artan maliyetler ve petrol ihracatçısı ülkelere olan varlık transferleri, bu ülkelerin yerel para birimlerinde değer kaybına sebep olabilmekte ve böylece bu ülkelerin ihracatlarını daha cazip hale getirebilmektedir. Bu ülkelerdeki bozulan dengelerin sağlanabilmesi için merkez bankaları tarafından izlenen karşı para politikaları büyük öneme sahiptir. Parasal otoriterler petrol fiyat oynaklıklarına karşı doğru sinyalleri alabilirlerse, ekonomik performansa olan reel etkilerin doğru ve etkin politikalar ile yönetilmesi sağlanabilecektir.Bu tezde,petrol ithalatçısı olan Türkiye'nin ticaret dengesinin petrol fiyat değişimlerinden nasıl etkilendiği ampirik olarak analiz edilmektedir. Bu konuda yapılmış olan çalışmalardan faklı olarak, petrol fiyatları ve ticaret dengesi arasındaki ilişki,farklı rejimlere dayalı olan çoklu Eşik Vektör Regresyon yöntemi kullanılarak analiz edilmektedir. Çalışmada, doğrusal VAR ve eşik TVAR modellerinden elde edilen etki tepki fonksiyonları ve varyans ayrıştırma analizi bulguları karşılaştırılmalı olarak incelenmiştir. Çalışmanın bulgularına göre,petrol fiyatları ve ticaret dengesi bileşenleri arasında doğrusal olmayan asimetrik ilişkinin varlığı tespit edilmiştir.Petrol fiyat oynaklıklarının yüksek olduğu rejimde, toplam ticaret dengesi, petrol ve doğalgaz hariç ticaret dengesi, ara malı ticaret dengesi ve tüketim malı ticaret dengesi, petrol fiyat oynaklıklarının düşük olduğu rejim ve doğrusal VAR modeline göre, petrol fiyat şoklarına karşı çok daha güçlü tepkiler verdikleri tespit edilmiştir. Yüksek rejimde gerçekleşen petrol fiyat artış şokları, toplam ticaret dengesi, petrol ve doğalgaz ticaret dengesi ve ara malı ticaret dengesini bozucu etkide bulunurken, tüketim malı ticaret dengesini pozitif yönde etkilemektedir. Ayrıca diğer ticaret bileşenlerine kıyasla tüketim malı ticaret dengesinin, etki-tepki ve varyans ayrıştırma analizlerine göre petrol fiyatlarından en yüksek oranda etkilendiği tespit edilmiştir. Son olarak, doğrusal VAR ve düşük rejiminden elde edilen bulguların ise genelde birbirine benzer sonuçlandığı ve ticaret dengesi bileşenlerini daha az etkiledikleri tespit edilmiştir.

Structural shifts in oil supply and oil demand, sharp and unexpected fluctuations in financial markets, major oil price shocks, speculative transactions in international commodity markets and increasing uncertainties due to macroeconomic and regional geopolitical risks, and etc. might increase volatility of oil prices. Oil price fluctuations cause supply-side effects in oil-importing countries whereas demand-side effects in oil exporting countries. Oil-exporting countries are positively affected from the oil price increases through income channel. For oil-importing countries, oil price increases may inflate production costs in the manufacturing industry and cause a slowdown in growth and productivity. On the other hand, oil-exporting countries may face Dutch Disease and decreasing aggregate output due to the appreciation of domestic currency and drastic shifts in factors of production. However, increasing costs and asset transfers to oil-exporting countries will cause a depreciation of domestic currencies of the oil-importing countries, which makes their exports attractive. Thus, monetary policies pursued by central banks have great importance in order to restore the possible deterioration in these economies. In order to engineer precise and efficient policies to mitigate the negative effects of oil-market price shocks, processing accurate signals in volatile oil price environment is pivotal for monetary authorities.This thesis empirically examines the effects of oil prices on the trade balance of Turkey, which depends heavily on oil imports. Unlike the other studies on this subject, in this thesis, the relationship between oil prices and trade balance is investigated by regime-dependent impulse response functions and forecast error decompositions based on multivariate Threshold VAR (TVAR) model comparing with linear VAR model. The findings suggest that, the relationship between oil prices and trade balances is non-linear. In the regime of higher oil price volatility, total trade balance, non-oil and non-gas trade balance, intermediate goods trade balance and consumption goods trade balance respond stronger to oil price shocks than lower regime and linear VAR model. While oil price increase in the high regime deteriorates the total trade balance, non-oil and non-gas trade balance and intermediate trade balance is positively affected from oil price increases. Moreover, consumption goods the trade balance found to be the most affected by oil price shocks according to the impulse-response functions and variance decomposition analysis. Finally, the findings obtained from linear VAR and lowest regime are generally similar and has less effect on trade balance components.