Kızılırmağın (İmranlı-Kalın) arası su kirliliğinin incelenmesi

Abstract

ÖZET Yüksek Lisans Tezi Kızdırmağın (İmranlı-Kalın Arası) Su Kirliliğinin İncelenmesi Ender YILDIZ Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman : Yrd. Doç. Dr. Mustafa DE?İRMENCİ Yukarı Kızılırmak havzasının ana akarsuyu olan Kızılırmak, kaynaklandığı yerde (Kızıldağ) oldukça temiz olmasına rağmen İmranlı ilçesinden başlayarak, havza çıkışına kadar devamlı bir kirlenmeye maruz kalmaktadır. Bu kirlenme tarımdan, kent atık sularından ve jipsti, tuzlu litolojilerden gelen tuzlu sulardan kaynaklanmaktadır. Bu tez çalışmasının amacı, İç Anadolu Bölgesinin en önemli akarsuyu olan Kızdırmağın ilk çıktığı noktadan itibaren Sivas kenti çıkışına kadar olan kısmının, kirlilik kaynaklarım belirlemek, bu kaynakların kirliliğe olan katkısını araştırmak ve kirlilik parametrelerinin yıl içindeki zamana karşı değişimini ortaya koymaktır. Yukarıda belirtilen amaçlara ulaşabilmek için, Kızdırmağı kirleten kaynaklar tespit edilerek, yd boyunca her ay 17 değişik noktadan numuneler alınmış, bu numuneler üzerinde organik (N02, NO`3 Amonyak, Orta-fosfat) ve inorganik (Na+, Ca+2 Mg+2 K+, Cl`, S04`2 HC03` ve CO3`2) parametrelerinin kimyasal analizleri yapılmıştır. pH, elektriksel iletkenlik, sıcaklık, çözünmüş oksijen arazide yerinde ölçülmüş, diğer analizler ise D.S.İ. 19. Bölge Müdürlüğü (Sivas) laboratuvarlan ve Cumhuriyet Üniversitesi laboratuvarlannda yapılmıştır. Bu verilerden faydalanılarak grafikler çizilmiş ve su kalitesi standartları de karşılaştırılarak yorumlar yapılmıştır.VI Yapılan bu çalışmalardan elde edilen verilerden Kızılırmak'ta organik kirlenmenin Sivas kentinden sonra başladığı belirlenmiştir. Bunun en büyük nedeni Misimi ırmak ve Sivas kenti kanalizasyonudur. Kızdırmağın yan kolu olan Mısmıl ırmak Sivas kenti kanalizasyon atıklarının bir kısmının karışması sonucu en fazla organik kirliliğe maruz kalan ırmaktır. Organik kirlilik sebebiyle IV. smıf akarsular sınıfında yer almaktadır. Yukarı Kızılırmak havzasının büyük bölümünde Oligo-Miyosen yaşlı jipsli formasyonlar yer alır. Bu litolojik birimleri drene eden yan kollar (Acurmak, Acısu, Tecer, Fadlım) Kızdırmaktaki inorganik kirlenmenin başlıca nedenleridir. Bu birimlerden gelen Acurmak, Acısu, Tecer, Fadlım ırmakları inorganik kirlenme nedeniyle IV. sınıf akarsular sınıfına girmektedir. Ayrıca Sivas kenti doğusunda yer alan Göydün ve Seyfe kaynaklan, Kızdırmakta özellikle debinin en düşük olduğu mevsimlerde seyrelmenin az olması sebebiyle, inorganik kirlilik meydana getiren en önemli kaynaklardır. Yukarıda bahsedilen ırmaklar, tuzluluktan nedeniyle özellikle sulama suyuna ihtiyaç duyulan yaz aylarında toprakta tuzlanmaya neden olduklarından, sulamaya uygun olmayan akarsulardır. Bu akarsular dışında kalan Yıldız ve Koru ırmaklan ise geçtikleri yerlerde önemli yerleşim birimlerinin olmaması ve litolojik özellikler nedeniyle (mağmatik, metemorfik, kireçtaşı, kumtaşı gibi çözünürlüğü az birimlerden geçmesi sebebiyle) herhangi bir kirliliğe maruz kalmamaktadır. Bu nedenle, bu akarsular I-ü sınıf akarsular sınıfında olup, sulama suyu kalitesi açısından uygun sulardır. Anahtar Kelimeler: Su kimyası, Su kirliliği, Kızılırmak, Sivas.

vıı SUMMARY MSC Thesis Investigation of the Water pollution of the Kızılırmak river (Between İmranlı and Kalın) Ender YILDIZ Cumhuriyet University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Environmental Engineering Supervisor : Yrd.Doc.Dr. Mustafa DE?İRMENCİ Kızılırmak, which is the main river in the Upper Kızılırmak basin, is unpolluted at its origin, but begining at İmranlı town to the downstream of the basin its undergoes an increasing pollution. The pollution originates from agriculturel activities, municipal waste water and saline water coming from gypsium and salt formations. The objectives of this study are, to investigate the pollution in Kızılırmak in the sagment from the origin to the downstream of Sivas, to identify the pollution sources, and to examine variation of the pollution parameters with time throughout the year. For the purposes of this study, the sources of the pollution in Kızılırmak have been identfied, water samples at 17 different points have been gathered for 1 year and chemical analyses of organic (N0`2, N0`3, Ammonia, Orthc-phosphate) and inorganic (Na+, Ca+Z Mg+2 K+, CI`, S04`2 HCO3` ve CO3`2) parameters have been carried out. pH, electrical conductivity, temparature, dissolved oxygen have been measured in field. The data obtained by analyses and measurements heva been presented as graphs, compared with the water quality standart and interpreted.VUl According to the results of this study, the organic pollution in Kızılırmak begins at the downstream of Sivas. Mısmıl river, which has the highest pollution due to the waste water discharge from Sivas, is in the IV. class stream from the points of organic pollution. Most of the upper Kızılırmak basin is covered by the Oligo-Miocene gypsium formations. These lithologies are the main sources of the inorganic pollution in Kızılırmak. Acısu, Acurmak, Fadhm and Tecer streams flowing on this lithologies are in IV. class streams because of the inorganic pollution. Göydün and Seyfe springs situated to the easth of Sivas, is the most important sources of inorganic pollution during dry seasons when the runoff in the Kızılırmak and dilution by the river is low. The above mentioned streams are not suitable for the irrigation because of the salinity during the irrigation seasons. The other streams in the basin, Yıldız and Koru streams, do not undergo pollution because of settlement in their basin and lithological characteristics (the rock such as magmatics, metamorphics, limestone, sandstone which have low solubilities cover the area). For these reasons these streams (Yıldız and Koru streams) are in I-II class streams and are suitable for irrigation. Keyword: Water chemistry, Water pollution, Kızılırmak, Sivas