Çan ilçe sınırları içerisinde yaşayan insanların kan ve saç As-Pb ve Hg değerlerinin yer altı suları ile ilişkisinin tıbbi jeoloji açısından değerlendirilmesi

Abstract

Gerek doğal olsun gerekse endüstriyel kullanımlarına bağlı olsun kayaçlarda, yeraltısularında ve toprakta bulunan bazı elementlerin belirli sınır değerler üzerinde bulunması canlılar üzerinde olumsuz etkiler oluşturabilmektedir. Son zamanlarda jeolojik yapılardan kaynaklanan doğal kirleticilerin insan sağlığına etkisi ile ilgili birçok çalışma yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışma kapsamında Çan ilçe sınırları içerisinde yaşayan insanların kan ve saç As-Pb ve Hg değerlerinin yeraltısuları ile ilişkisi irdelenmiştir.Çalışma sahası olan Çan ilçesinin jeolojisi önceki araştırıcıların bulguları dikkate alınarak derlenmiş, çalışma sahasında yüzlek veren birimler saha nitelikleri ve önceki araştırmaların bulguları da dikkate alınarak beş farklı kaya birimi ayırtlanmıştır. Çalışma sahasının temelini Üst Kretase yaşlı Çetmi melanjı oluşturmaktadır. Temel kayaları Alt Oligosen-Miyosen yaşlı Evciler plütonu kesmektedir. Bu birimlerin üzerine Çan volkanitleri uyumsuzlukla gelmektedir. Çan volkanitlerinin üzerine çalışma sahasında uyumsuzlukla Erken-Orta Miyosen yaşlı Çan formasyonu gelmektedir. Çalışma sahasında tüm birimlerin üzerine Kuvaterner yaşlı alüvyon çökelleri uyumsuz bir dokanakla çökelmiştir.Çalışma sahasında yüzlek veren bu jeolojik yapılardan çıkan suların insan sağlığına olan etkilerini belirlemek için, Çan ilçesinde rasgele seçilmiş merkez sokak ve köylerden, 40 yaş üzeri sigara kullanmayan ve diyetlerinde son 3 gün içerisinde balık tüketmemiş kadınlarla görüşülerek, bu kadınlara daha önceden hazırlanmış olan anketler uygulanmış, kan ve saç örnekleri alınmıştır. Alınan kan ve saç örneklerinin yanı sıra, bu örneklerin alındığı yerlerden toplam yirmi dokuz adet su örnek lokasyonu seçilmiştir. Bu su örnek lokasyonları Ç001 ve Ç029 arasında değişen şekilde isimlendirilmiştir. Su örneklerinin sıcaklıkları 8,5-19,8 oC, EC değerleri 94-1888 µS/cm ve pH değerleri ise 4,9-8,05 arasında değişmektedir. Yapılan hidrojeokimyasal çalışmalar sonucu çalışma sahasında yüzlek veren karbonatlı kayaçlardan gelen sular Ca-Mg- HCO3 ve volkanik kayaçlardan gelen sular Na-Ca-SO4'lü su tipini yansıtmaktadırlar.Çalışma sahasında kişilerden alınan kan ve saç örnekleri arsenik-kurşun açısından değerlendirilmiş ve bu değerler bölgeden alınan su örneklerinin arsenik-kurşun değerleriyle karşılaştırılmıştır. Buna göre çalışma sahasındaki su arsenik-kurşun değerleriyle kan arsenik-kurşun ve saç arsenik-kurşun değerleri dağılımları arasında yakın bir ilişki bulunmuştur. Ancak elde edilen verilere göre kan arsenik ve saç arsenik değerleri köylerde merkeze göre daha yüksek iken bu durum kurşun için aynı değildir. Kan kurşun ve saç kurşun değerleri Çan merkezde köylere göre daha yüksek bulunmuştur. Kurşun değerlerindeki bu yükseklik, Çan Havzası'nın kapalı bir konumda olmasının ve diğer kirleticilerin de çalışma sahasında (hava gibi) etkin olduğunun bir göstergesidir.Bu çalışma kapsamında elde edilen sonuçlara göre bölgede madencilik faaliyetlerinin sağlık etkileşimi her ne kadar gösterilememiş olsa da bu durumun maruziyet yükü vardır. Ancak henüz sağlığı tehdit edecek konsantrasyonlara ulaşmamıştır. Kronik maruziyetin devam etmesi durumunda değerlerin artması beklenebilir. Jeolojik oluşumların insan sağlığını etkileyebilecek olaylara neden olabileceği göz önüne alınmalıdır. Yerleşim yerlerinin jeolojik açıdan değerlendirilmesi bölgede bulunan ve insanları etkileyebilecek olası maruziyetlerin tahmin edilip bu konuda önlem alınması önemlidir.

Some elements in rocks, groundwater and soil which has higher values than limits due to not only but also industrial usages can make negative impacts on human health. Many studies have been done due to natural geological structure of the pollutants on human health effects recently. Within the scope of this study, the assessment of relationship between people living in Çan, whose blood an hair As-Pb and Hg values and groundwater.In the study area, five different lithological units are determined according to characteristics of the rocks and previous studies. Upper Cretaceous aged Çetmi Ophiolitic Melange constitutes the basement of the area. Late Oligocene-Miocene aged Evciler Pluton cuts the basement rocks. These units are overlain uncomformably by the Çan Volcanics. In the study area, these volcanic rocks are overlain with a disconformity by Lower?Middle Miocene aged Çan Formation and Quaternary alluvium overlies all the units unconformably.Determining of the negative impacts of groundwater on human health which come from geological structures of study area. In the study area, we interviewed with women over age of 40, who haven?t smoked before and haven?t eaten any fish last three days in their diet. From these women, blood and hair samples were collected. Together with these samples also twenty nine water sampling locations were selected in the study area. Water sampling locations were named between Ç001 and Ç029. These water sample temperatures are between 8,5?19,8 0C, electrical conductivity (EC) values are 94-1888 µS/cm and pH values are 4,9?8,05. According to the result of hydrogeochemical investigations, these samples are generally Ca-Mg-HCO3 and Na-Ca-SO4 water type.Blood and hair samples which collected from the women in the study area were examine about arsenic and lead. Blood and hair samples? arsenic and lead values were compared water samples? arsenic and lead values. According to this comparison, water samples? arsenic-lead values and blood and hair samples? arsenic-lead values are shown the similarities. On the other hand, in Çan?s villages? blood and hair samples? arsenic values are higher than Çan?s center?s. Lead values are higher in Çan?s center. Higher values of lead pointed that Çan Basin has a close basin structure and the other pollutants has an active role in the study area.According to the results of this study, mining activities in area will influence the human healthy. Geological formations may have also features to affect the human health. It?s important that when choosing the settling area, geological formations should be assessed and take accuse about the influence of people in bad way.