Hafik gölü (Hafik/Sivas ) tatlı su kefali, Squalius cephalus (L.,1758) populasyonunda gonad gelişiminin morfolojik ve histolojik analizi

Abstract

Bu çalışmada, Hafik Gölü'nde yaşayan tatlı su kefali, Squalius cephalus (L., 1758) populasyonunda gonad gelişimi morfolojik ve histolojik açıdan analiz edilmiştir. Türün çeşitli morfolojik ve diagnostik özellikleri belirlenmiştir. Örneklerin yaş, eşey, boy ve ağırlık dağılımları tespit edilmiştir. Üreme periyodunu saptamak için gonad ağırlıkları, gonadosomatik indeks, bir gram ovaryumdaki yumurta sayısı ve yumurta çapı değerlerinin aylık değişimleri incelenmiştir. Nisan-Kasım 2009 tarihleri arasında toplam 242 adet örnek yakalanmıştır. S. cephalus örneklerinin I.-VIII yaşları arasında dağılım gösterdiği, 153'ünün dişi, 89'nun ise erkek olduğu tesbit edilmiştir. Çatal boyları 114 mm ile 332 mm, vücut ağırlıkları 22.5 g ile 550.3 g arasında değişmektedir. Erkek bireylerin II ile III yaşlarında, dişi bireylerin ise III ile IV yaşları arasında eşeysel olgunluğa eriştikleri belirlenmiştir. Dişi ve erkek bireylerin ortalama gonadosomatik indeksi Nisan ve Mayıs aylarında en yüksek değerlere (12.33, 8.37 ve 8.02, 4.64) sahipken, Ağustos ayında minimum düzeye inmiştir. Tatlı su kefali örneklerinde yumurta çapı değerleri 343 µm ile 1.900 µm arasında ölçülmüştür. Ortalama yumurta çapı değerleri Nisan ve Mayıs aylarında sırasıyla 1.102 ve 1.237 mikron olarak hesaplanmıştır. 1 gram ovaryumdaki yumurta sayısı Ağustos ayında maksimum, Nisan ve Mayıs aylarında ise minimum düzeydedir. S. cephalus'un Hafik Gölü'nde Nisan'ın sonunda yumurta bırakmaya başladığı ve yumurtlamanın Temmuz ayının sonuna kadar devam ettiği anlaşılmaktadır. Populasyonda maksimum fekondite VI. yaş grubundaki bir bireyde 151.302 olarak saptanmıştır. Yaş gruplarına göre ortalama fekondite değerleri ise 9.319 ile 55.139 arasında değişmektedir. Ovaryumların ve oositlerin morfolojik ve histolojik yapılarındaki değişimlere dayanılarak, ooogenez süreci 5 ana evreye ayrılmıştır. Bunlar sırasıyla kromatin nükleolar, perinükleolar, kortikal alveolar, vitellojenik ve olgunlaşma evreleridir. Kromatin nükleolar evrede oosit çapı 24-59 µm ve nükleus (germinal vezikül) çapı 20-43 µm arasında değişen değerlere sahiptir. Perinükleolar evrede 10-45 adet nükleolus sayılmıştır. Koryon ilk kez kortikal alveolar evrede görülmüş ve kalınlığı 1.4 µm ile 3.3 µm arasında ölçülmüştür. Vitellojenik evre, oosit gelişim sürecinin yaklaşık %60'lık bir dönemini kapsamıştır. Bu evrede oosit çapları 431 µm ile 1300 µm, koryon kalınlığı ise 25-30 µm arasında ölçülmüştür. Nisan ayının sonunda ve Mayıs'da görülen olgunlaşma evresinde koryon kalınlığı ve oosit çapı maksimum düzeye ulaşmıştır. S. cephalus'un grup sinkron tip ovaryuma sahip olduğu belirlenmiştir. Üreme periyodu içerisinde, testislerin histolojik analizleri sonucunda, üç ayrı histolojik evre saptanmıştır. Bunlar sırasıyla olgunlaşmamış testis, olgunlaşmakta olan testis ve olgun testistir. Olgunlaşmamış testiste, nükleusları oldukça büyük olan ve koyu boyanan primer spermatositler, sperm tübüllerinin çeperinde birkaç sıra oluşturmuştur. Olgunlaşmakta olan testislerde primer spermatositler I. Mayoz sonucunda sekonder spermatositleri oluşturmuştur. Sekonder spermatositler primerlerden daha küçüktür ve daha koyu boyanmaktadır. Olgun testislerde testis tübülleri maksimum büyüklüğe ulaşmıştır. Spermiogenez sürecini tamamlayan spermler, tübüllerin içerisini tamamen doldurmuştur. Spermlerin başları koyu boyanmıştır ve belirgindir. Hafik Gölü tatlı su kefali populasyonundan daha etkin ve ekonomik şekilde yararlanabilmek ve sürdürülebilirliğini sağlamak için, avlanma yasağı periyodunun, su sıcaklığındaki değişimler de dikkate alınarak, yumurtlama dönemine karşılık gelen Nisan ayı ile Ağustos başını kapsaması gerekmektedir.

In present study, the gonad development of chub, Squalius cephalus (L., 1758) was investigated in terms of morphology and histology in a population living in Lake Hafik. Various morphological and diagnostic features of the species were established. Distribution of age, sex, length and weight of the samples were determined. In order to detect reproduction period, gonad weights, monthly changes of values of gonadosomatic index, egg number per one-gram ovarium and egg diameter were examined. A total of 242 samples were caught between April and September 2009. Ages of the collected fishes were between I and VIII, 153 individuals were female and 89 were male. Fork lengths ranged from 114 to 332 mm and body weights 22.5 to 550.3 g. Sexual maturity age is II-III in males and III-IV in females. While mean average gonadosomatic index of female and male individuals were maximum values in April and May (12.33, 8.37 and 8.02, 4.64), this value descended in August. Values of egg diameter were measured between the 343 µm and 1.900 µm. Mean values of egg diameter were calculated 1.102 µm and 1.237 µm in April and May respectively. Egg number at 1 g ovarium was at maximum levels in August and minimum in April and May. The chub start to spawn in April and continue to July in Lake Hafik. Maximum fecundity was determined as 151.302 at an individual in age group VI. Values of mean fecundity according to age groups varied between 9.319 and 55.139. The process of oogenesis was separated into five main stages based on morphological and histological changes of ovaries and oocytes. These are chromatin nucleolar, perinucleolar, cortical alveolar, vitellogenic and maturation stages, respectively. Oocytes and nuclei diameters were between 24-59 µm and 20-43 µm in chromatin nucleolar stage. Number of nucleolus counted in perinucleolar stage was 10-45. . Chorion was firstly seen in cortical alveolus stage and its thickness measured between 1.4 µm and 3.3 µm. The vitellogenic stage included sixty percent of oocyte development process. Oocytes diameters were measured between 431 µm and 1300 µm, chorion thickness between 25-30 µm in this stage. The thickness of chorion and diameter of oocyte reached its maximum level at maturation stage at the end of April and May. It was determined that S. cephalus has group sincron type ovary. Based on histological analyses of testis, three histological stages were determined in reproduction period,. These are immature testis, maturing testis and mature testis. Primary spermatocytes with a dark stained and considerably large nucleus make up a few lines on germinal epithelium of the seminiferous tubules in immature testis. After first meiotic division, the primary spermatocytes developes into the secondary spermatocytes in maturing stage. Secondary spermatocytes are smaller than primary ones and more darkly staining. Seminiferous tubules reach maximum size in mature testis. Sperms which completed the spermiogenesis process fillup the tubules. Head of sperms are darkly stained and marked. Considering also changes in water temperature, ban on hunting has to cover spawning period of the species which is between the April and August, in order to benefit from chub population of Lake Hafik more efficiently and economically and provide its sustainability.