Çok partili demokratik hayata geçiş sürecinde Hasan Saka hükümetleri

Abstract

ÖZET Cumhuriyetin kuruluşundan 1945 yılına kadar Türkiye tek partili bir sistemle yönetilmiş. II. Dünya Savaşını demokrasi ile yöneten ülkelerin kazanması ile birlikte soğuk savaş dönemi başlamış ve dünya bir kutuplaşmaya doğru gitmiştir. Türkiye'de dünyadaki gelişmelerin ve iç şartların etkisiyle demokrasiye geçiş sürecini başlatmış, batı blokuna kayma sürecini hızlandırmış ve 1946 yılında çok partili siyasal yaşama geçmiştir. 21 Temmuz 1946 'da açık oy-gizli tasnif usulüyle yapılan tartışmak seçimler sonrasında tek partili bir sistem yanlısı Recep Peker'in Başbakanlığa getirilmesi iktidar- muhalefet ilişkilerini bozmuş, siyasi yaşam gergin bir ortama sürüklenmiştir. Muhalefet seçim kanunu ve antidemokratik kanun ve uygulamalara son verilmesi için, Peker hükümetiyle mücadele etmek zorunda kalmış, bu arada Cumhurbaşkanı İnönü mevcut siyasal gerginliği yumuşatmak için 12 Temmuz Beyannamesini yayınlamış ve bir müddet sonra Peker'in yerine Hasan Saka'yı Başbakanlığa getirmiştir. Hasan Saka Hükümeti ortalama bir yol tutmayı savunan partililerden kurulmuştu. Saka Hükümetinin kuruluşundan sonra iktidar-muhalefet yakınlaşması kısmen gerçekleşmiştir. Yeni hükümetten Seçim Kanununun demokratik şartlara uygun hale getirilmesi, antidemokratik kanunların ayıklanması, aşın sağ ve sol cereyanlara karşı tedbir alınması yönünde beklentiler vardır. Hükümet bu hususlarda kısmen bir liberalleşme sağladıysa da muhalefeti pek tatmin etmemiştir. Hasan Saka Hükümeti döneminde gerçekleştirilen en önemli hususlardan birisi CHP Yedinci Kurultayının toplanarak, CHP'sini çok partili hayata uygun demokratik bir yapıya kavuşturmasıdır. Bu kurultayda CHP'ni demokratik bir yapıya sokma gayretlerinin yanısıra devletçilik ve laiklik ilkeleri de yeniden ele alınarak tanımlanmış, partinin savaş yıllarında çeşitli girişimleriyle kendisinden soğuttuğu sınıfları yeniden kazanmak için önemli çabalar sarfetmiş ve bu konuda kararlar almıştır. Hasan Saka Hükümeti, Türkiye'nin savaş yıllarından beri kötüleşen ekonomik problemlerinin biriktiği ve ülkeyi çok partili siyasal hayata geçişe hazırlama döneminde işbaşına gelmişti. Ancak Saka Hükümeti CHP içindeki aşırıların baskısı ve muhalefetin şiddetli taarruzları arasında sıkışıp kalmış olduğundan, oldukça yıpranmış, iktidarı döneminde bütün bu sorunların üstesinden gelememiş ve sonunda istifa etmiştir.

ABSTRACT Turkey had been governed by a system with a single party from the foundation of the Republic until 1945. On winning the second World war, the countries which were governed by democracy, the period of cold war began and the world was polarized into two groups. With the developments in the world and the effect of internal conditions, Turkey began the period of passing into democracy and accelarated the period of getting into the western lock and in 1946 multi party system began. On July 21, 1946, after the elections with open vote-secret classifying way, Recep Peker, who is in favour of the system of one party, became the prime minister. This broke the relation ship of the party in power and the opposition parry and political life was driven into a tense condition. The opposition party had to struggle against the government of Peker so that election law and antidemocratic law and their applications could have been put into an end. Meanwhile, the president, İnönü pregared and issued the declaration of July 12 in order to soothe the present political tense atmosphere at that time. After a while, he chose Hasan Saka as the Prime Minister instead of Peker. The goverment of Hasan Saka had the members who had the philosophy of moderate way. After Saka government's foundation, the opposition party and the party in power had partly agreed with each other. New government was expected to adapt the election laws to democratic conditions, to eliminate antidemocratic laws, to take precautions against extreme right and left currents. The government was able to become liberal at these points partly, yet the opposition could not be satisfied very much. One of the most important works which were achieved in the period of Hasan Saka government was to put its CHP into democratic structure suitable for multiparty life, by gathering CHP seventh congress. In this congress, with the efforts to put CHP into democratic structure, statism, secularism principles were discussed and rediSned and made effort with some attempts to win the classes which were left out in the cold in the years of war and taken some decisions. Hasan Saka government came to power in the period of putting country into multiparty political life and in the period which economic problems accumulated and got worse from the war years of Turkey. However, because Saka government was put pressure on by extreme ones in CHP and by the aggressive attaks of the opposition party, they were worn out very much and could not overcome all the difficulties in the period of the power and finally resigned.