Cumhuriyet Döneninde dini düşüncenin modernleşme süreci

Abstract

ÖZET Bu çalışmada, şu iki akımın ortaya çıkışı, tarihsel gelişimi ve günümüzdeki yankıları işlenmektedir 1 -İslam'ın ilk döneminden, günümüze kadar devam eden Islami tecdid hareketleri, 2-Osmanlı İmparatorluğumun son zamanlarında, yani Tanzimat devrinde ortaya çıkan, Meşrutiyetle karakteri belirginleşen ve Cumhuriyet Türkiye'sinde devam eden Türk damgalı İslamcılık düşüncesi. Tecdid hareketleri, İslam'ın ilk dönemlerinde İslam'ı hurafe, bid'at ve hezeyanlardan kurtarıp onu ilk indiği zamanki haline döndürmek ve gerçek İslam'ı gün ışığına çıkarmak amacıyla ortaya çıkmıştır. İslam dünyasının Modern Batı ile karşılaşmasıyla tecdid hareketleri yeni bir karakter kazanmıştır. Buna bağlı olarak Islami ihya hareketlerinin iki uğraş alanı belirmiştir. Birinci uğraş alanı, ilk dönem ihya hareketlerinde de görüldüğü gibi, İslam'ı hurafe, bid'at, uydurma ve hezeyanlardan kurtarıp, saf ve öz şekliyle İslam'ı ortaya koymaktır; ikinci uğraş alanı ise, İslam'ı modem gelişmelere göre yorumlamak ve Batı'nın İslam'la ilgili iddialarına cevap vermektir. Tecdid temsilcilerinin çoğu bu amacı gerçekleştirmek için şu yöntemde birleşirler Gerçek İslam'ı keşfetmek ve anlamak için, Kur*an ve Sahih Sünnete dönülmelidir. Akıl-vahiy bütünlüğü esas alınarak, ilmi faaliyet benimsenmelidir. Literatüre İslamcılık terminolojisiyle geçen fikrî akımın Tanzimat dönemindeki ilk teşekkülü, Osmanlı İmparatorluğunu gerileyiş ve çöküntüden kurtarma arayışının bir ürünüdür. Bazı farklılıklarla birlikte İslamcılık, özellikle II. Meşrutiyet olmak üzere Meşrutiyet devrinde, belirginleşerek net bir şekil almış ve Cumhuriyet Türkiye'sinde de devam ederek günümüze kadar ulaşmıştır. İslamcı aydınlar, İslam dünyasındaki gerilemenin sebepleri üzerinde yoğunlaşıp, çözüm önerileri sunmuşlardır. Onlar, Batı'lı aydınların sürekli olarak gündeme getirdikleri, `İslam dünyasındaki gerilemenin temel amili İslam dinidir` şeklindeki iddiayı yanlış bulmuş ve bu iddiayı çürütmek istemişlerdir. Onlara göre, İslam gelişmeye ve ilerlemeye engel bir din değildir. İslam akıl ve ilim dinidir. Müslümanların geri kalmalarının ana sebebi, gerçek İslam değil, İslam adına yaşanılan uydurma, bid'at ve gelenek dinidir. O halde İslam dünyasının tekrar canlanıp ilerlemesi için, Kur'an ve Sahih Sünnete dönülmelidir. Taklitten sakınılmalı, içtihad kurumu işletilmelidir. Tecdid ve İslamcılık düşüncesindeki fikri mirasın tezahürleri, günümüz Türkiye'sinde Yaşar Nuri Öztürk'te belirginleşmektedir. Başka bir deyişle, Öztürk'ün Islamî sunumunda hem ihyacı özellikleri hem de Türk damgalı İslamcılık düşüncesinin karakterleri bulunmaktadır, Öztürk, İslam dünyasının geri kalmasının nedenini Kur'an ile olan bağlantıların kesilmesinde görmektedir. O, kendi ihya hareketine `yeniden yapılanma ve Kur`an'a dönüş` demektedir. Kur'an'a dönüşten kastı Kur'an'daki İslam'dır. O'na göre, islam dininin temel kaynağı Kur'an'dır, İslam'a ait tüm kavram, kurum, kabul ve kişiler Kur'an'ın denetiminden yeniden gözden geçirilmelidir. İslam ilk indiği şekliyle ortaya getirilmelidir. Böylece, İslam ve insanlık dünyası İslam'ın vereceği değerlerle tanışabilir.

ABSTRACT In this work, it is studied that those two trends started and what are their historical developments and contemporary responses. 1-The revival movements, which has sustained since first century up to now. 2-The Turkish-oriented Islamic thought, which begun in the end of the Ottoman Empire, i.e. Tanzimat era, and became apparent in the Meşrutiyet, and has continued in the Turkish Republic. The revival movements arose at the first stages in order to save Islam from superstitions, innovations and strange and to return it to the first form when it was revealed, and to demonstrate the real- Islam. By encountering of Islamic World with Modem West, the revival movements has attained a new character. Dealing with this, two scopes of Islamic revival movements has been arose: The first scope is, as it is seen in the first revival movements, to save Islam from superstitions, innovations and strange, and to demonstrate Islam with its clean and pure form. The second scope is to interpret Islam according to contemporary developments and to response the Western assertions associated to Islam. Most of the represents of revival agree with this method to carry out this aim: To find out and to realize the true Islam, it should be returned to the Qur'an and Geniune Sunnah. Scientifc activity should have been acepted through requirement of the harmony of wisdom and revelation. The first organisation of philosophical movement, which is valid in the literature by the term of 'Islamism' in the Tanzimat era, is the production of rescue-attempt for Ottoman Empire from regression and collapse. By the diversities, Islamism became apparent and had a clear shape in the Meşrutiyet era, especially in the second Meşrutiyet, and in the Turkish Republic continuously has survived up to now. Islamist intellectuals have focused on the reasons of regression and present some solutions. They have not accepted that Western intellectual have usually asserted that `the major reason of regression in the Muslim world is the Islam itself and they have also tried to refute this allegation. According to them, Islam is not religion that bans any development and progress. On the contrary, it is a religion of wisdom and knowledge. The key reason of the regression of Muslims is not Islam but the traditional so-called religion that is produced for the sake of Islam. Hence, in order to revive and to develop, it should be returned to Qur'an and Genuine Sunnah and be aware of imitation, and Ictihad also should be run. The manifestation of philosophical heritage in Revival and Islamist thought became apparent in the Yasar Nuri Ozturk. In other words, in the Islamic presentation of Ozturk, there are both spirit of revival and the character of Turkish-oriented Islamism. Ozturk perceives the reason of the regression of Islamic world because of unlinking with Qur'an. He called `reconstruction and returning to the Qur'an` for his revival movement. His suggestion of `returning to Qur'an` is Islam in the Qur'an. For him, the main source of Islam is the Qur'an, and all terms, organizations, achievements and people that belong to Islam should be reviewed under the control of the Qur'an. Islam should be presented in the first form as it was revealed. Thus Islam and human begins can meet values of Islam