Sivas il merkezi yetişkin nüfusta beslenme okuryazarliği durumu ve yaşam kalitesi ile ilişkisi

Abstract

Araştırma, beslenme okuryazarlığı ile yaşam kalitesi ilişkisini incelemek amacıyla kesitsel tipte yapıldı. Bu çalışmada α= 0.05 için p=0.5, q=0.5 ve d=0.05 olarak alındığında örnekleme alınacak kişi sayısı 384 olarak hesaplandı. Sivas il merkezinde bulunan 63 mahalleden Çınar (1994) ve Selvi'nin (2008) çalışmalarından faydalanılarak her mahalleden kaç kişi alınacağı hesaplanırken orantılı seçim yöntemi, kişilerin seçiminde basit rastgele örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenen evlerden, her haneden bir kişi alınmak üzere araştırma kriterlerine uyan ve araştırmaya katılmayı kabul eden bireyler araştırma kapsamına alındı. Belirlenen adreslerden 11 bireyin evde bulunmaması ve 6 bireyin araştırmaya katılmayı kabul etmemesi nedeniyle 367 bireyle araştırma tamamlandı. Araştırmaya katılım oranı % 95.5'tir.Veriler Kişisel Bilgi Formu, Yetişkinlerde Beslenme Okuryazarlığı Değerlendirme Aracı, Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği (WHOQOL-BREF-TR) ile toplandı. Beslenme okuryazarlığını değerlendirmek amacıyla geliştirilen Yetişkinlerde Beslenme Okuryazarlığı Değerlendirme Aracı Sivas il merkezinde yaşayan, en az ilkokul mezunu, 18-64 yaş arası 266 bireye uygulandı. Değerlendirme aracına ilişkin uzman görüşlerinin uyumlu olduğu görüldü. Yapı geçerliliğine yönelik yapılan faktör analizi sonucunda değerlendirme aracında yer alan maddelerden 1. madde dışında tümüne ait faktör yük değerinin .30'un üzerinde olduğu ve 5 faktörde toplandığı belirlendi. Bireylere anket uygulandıktan üç hafta sonra sorulara verilen cevapların güvenirliğini araştırmak için sistematik örnekleme yöntemi ile seçilen 60 kişiye değerlendirme aracı yeniden uygulandı ve test tekrar test yöntemine göre korelasyon katsayısı 0.85 olarak bulundu. Değerlendirme aracı için Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı 0.75, ortalama madde güçlük ve ayırt edicilik endeksleri sırasıyla 0.552 ve 0.730'dur. Yapılan geçerlik ve güvenirlik analizleri sonucunda 38 sorudan oluşan araçtan 3 soru çıkarılarak toplam 35 soru olan Yetişkinlerde Beslenme Okuryazarlığı Değerlendirme Aracı (YBOYDA) geliştirildi. Verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistiksel yöntemlerin (sayı, yüzde, ortalama, standart sapma) yanı sıra Ki-kare, Pearson korelasyon analizi, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, tek yönlü varyans analizi, Kruskall Wallis Testi uygulandı.Araştırmaya katılan bireylerin değerlendirme aracının tüm bölümlerinden aldıkları toplam puanlar incelendiğinde %79.8'inin yeterli düzeyde olduğu, alt bölümlerinden aldıklarI puanlar incelendiğinde ise bireylerin birinci bölümde yer alan genel beslenme bilgisinde %66.5'i, ikinci bölümde okuduğunu anlama ve yorumlamada %79.3'ü, üçüncü bölümde besin gruplarında %87.2'si yeterli iken, değerlendirme aracının dördüncü bölümü olan günlük porsiyon miktarlarında %49.0'ı ve beşinci bölümde gıda etiketi okuma ve sayısal okuryazarlık ile ilgili bölümde %50.1'i yetersiz olarak tespit edildi. Kadınların erkeklere göre, üniversite ve üzerinden mezun olan kişilerin ilkokul mezunlarına göre, memurların diğer meslek gruplarına göre beslenme okuryazarlığı değerlendirme aracından aldıkları puan anlamlı derecede yüksek bulundu (p<0.05). Bireylerin beslenme, diyet veya gıda ile ilgili bilgilere güvendikleri kaynakların başında sağlık personeli (%69.8), beslenme uzmanı ya da diyetisyen (%45.2) olduğu belirlendi. Beslenme okuryazarlığı puanı ile yaşam kalitesinin fiziksel alan, ruhsal alan ve sosyal alan puanı arasında pozitif yönlü anlamlı ancak zayıf bir ilişki tespit edildi (p<0.01).Sonuç olarak, daha büyük örneklemlerle eğitimler verilerek çalışıldığında bireylerin beslenme okuryazarlık düzeyleri arttıkça fiziksel, ruhsal ve sosyal alanda yaşam kaliteleri de artacaktır.Anahtar kelimeler: Okuryazarlık, beslenme okuryazarlığı, yaşam kalitesi, toplum beslenmesi.

The research had been made on the cross-sectional type with the purpose of examining the relationship between the nutrition literacy and the quality of life. This reserch p=0.5, q=0.5 had been taken for α= 0.05 and d=0.05, the number of people who will be taken into the population had been determined as 384. Among the 63 neighborhoods that take place in Sivas city Centrum, on the choice of the neighborhoods by using works of Çınar (1994) and Selvi (2008), the individuals who had matched the research criteria and who had accepted to participate to the research as having only one person from each houses that were determined by using simple random sampling method on person selection had been taken into the research. As 11 individuals were not in their houses and 6 of them had not accepted to participate to the research from the determined addresses, the research had been completed with 367 individuals. The turnout of the research had been 95.5%. The data had been collected with Personal Information Form, Evaluation Instrument of Nutrition Literacy on Adults, World Health Organization Quality of Life Scale (WHOQOL-BREF-TR). The Evaluation Instrument of Nutrition Literacy on Adults which had been developed with the purpose of evaluating the nutrition literacy had been implemented to 266 individuals who live in Sivas city Centrum, who are at least primary school graduate and who are between the ages of 18-64. The expert opinions regarding the evaluation instrument had been observed as compatible. In the result of the factor analysis made towards the construct validity, among the items that take place in the evaluation instrument, the factor load point that belong to all of them except the 1st item had been determined as above .30 and as they are gathered in 5 factors. After three weeks the individuals surveyed to investigate the reliability of responses to questions selected by systematic sampling method was applied to 60 people re-evaluation instrument and test-retest correlation coefficient of the scale was 0.85. For the evaluation instrument, the Cronbach Alfa reliability coefficient is 0.75, the average item severity and distinctiveness indexes are 0.552 and 0.730, respectively. In the result of validity and reliability analysis, 3 questions had been removed from the instrument that constituted of 38 questions and the Evaluation Instrument of Nutrition Literacy on Adults had been developed with totally 35 questions. On evaluation of the data, Chi-Square, Pearson correlation analysis, materiality test of the difference between two averages, unidirectional variance analysis, Kruskall Wallis test had been implemented as well as the descriptive statistical methods (number, percentage, average, standard deviation). Among the participant individuals' evaluation instrument, when the total points gained from all of the sections were examined, 79.8% had been determined to be sufficient, and when the points they gained from the subsections were examined, as 66.5% on the general nutrition information that take place in the first section, 79.3% on the reading comprehension and interpretation in the second section, 87.2% on the food groups in the third section were sufficient, 49.0% on daily portion quantities that is the fourth section of the measurement instrument and 50.1% on the section about reading the food label and numerical literacy had been determined to be insufficient. The point gained from the nutrition literacy evaluation instrument had been determined significantly higher on women than men, on postgraduates and above than primary school graduates, on officers than other occupational groups (p<0.05). Among the main sources that are being trusted by individuals regarding the regime and the food, the existence of the healthcare personnel (69.8%), and the nutritionist or dietician (45.2%) had been determined. A positive directional relation had been established between the nutrition literacy point and the physical area, emotional area and social area point of the quality of life (p<0.01).As a result, when working by giving training with larger samples of individuals, the nutrition literacy levels of the individuals increase, their quality of life on the physical, emotional and social area also increases.Key words:Literacy, nutrition literacy, life quality, public nutrition.