İran geleneksel konutlarında mahremiyet olgusu ve çağdaş açık mutfaklar üzerinden değerlendirilmesi

Abstract

Geleneksel İran konutları çevresel etmenler, kullanıcıların yaĢam tarzı, inanıĢları ve kültüründen evrilerek biçimlenmiĢtir. Bu biçimin en önemli özelliklerinden birisi olan iç mekan örgütlenmesi, mahremiyet anlayıĢına iliĢkin özel durumların mekanlar arası iliĢkilere belirgin olarak yansıması ile oluĢmuĢtur. Bu çalıĢmanın amacı, Ġran geleneksel konutu iç mekan örgütlenme ilkelerinin izlerini takip ederek, son yıllarda Ġran'daki çağdaĢ konutlarda kullanımı yaygınlaĢan ve Ġran toplumunda mahremiyetin iflasına iliĢkin bir çok eleĢtiriye maruz kalan açık mutfağın güncel kullanım örüntülerini irdelemektir. Bu bağlamda, genel olarak geleneksel konutlardaki mahremiyete iliĢkin mekansal düzenleme ve unsurların tespit edilmesi, özel olarak da bu düzenleme/unsurların çağdaĢ açık mutfak kullanım örüntülerinde yorumlanması hedeflenmiĢtir. Literatür taraması, mutfağın kültür olarak anlamını, mekan olarak geliĢim sürecini ve özellikle konut içerisinde mutfağın yeri ve diğer alanlarla iliĢkinin açıklanmasını içermektedir. Bunun yanında, seçilen üç temsili Ġran geleneksel konut örneklemi aracılığı ile belirlenen mahremiyete iliĢkin düzenleme/unsurların mekansal tanımları geliĢtirilerek nicel bilgi üretmek üzere ölçeğe dönüĢtürülen BDSR (Barrier Depth Step Ring) MM (Mekansal Mahremiyet) modelinde bu tanımların karĢılıkları bulunmaktadır. Alan çalıĢması, çağdaĢ Ġran konutunda açık mutfak kullanım örüntülerindeki düzenlemeleri yorumlamak üzere kullanıcı ile gerçekleĢtirilen yarı yapılandırılmıĢ derinlemesine görüĢmeler, yerinde tespit, fotoğraflama, kroki çizimi ile geliĢtirilen plan tiplerinden elde eldilen verilerin belirlediği kriterler aracılığı ile analiz matrisi oluĢturulmasını kapsamaktadır. Analiz bulgularının kullanıcı görüĢ örüntülerinin sınıflandırılması ile oluĢan temalar ile filtrelenmesi en yüksek derecede mekansal mahremiyet düzenlemesinin izlenebildiği iz alan çözümlenmesini sağlamaktadır. Bu alanda mekansal mahremiyet derecelerine iliĢkin elde edilen nicel veriler, geleneksel mahremiyet düzen/unsurlarına tercüme edilmek üzere nitel olarak tanımlanmaktadır. Sonuç olarak, BDSR MM modeli ölçeğinin tercüme dili ile yapılandırılan karĢılaĢtırmalı matris, Ġran çağdaĢ konutlarında açık mutfak kullanım örüntülerindeki düzenlemelerde geleneksel mahremiyet anlayıĢına iliĢkin izler konusunda genellemelere ulaĢılmasına aracılık etmektedir. Anahtar Kelimeler: Ġran geleneksel konutu, iç mekan, mahremiyet, açık mutfak, mekansal mahremiyet.

The configuration of traditional Iranian houses are evolved out of environmental factors and influences of life styles, beliefs, and culture of the Iranian householders. As one of the most important characteristics, the interior organization of typical traditional Iranian house is formed by the reflection of special circumstances on cultural conception of privacy prominently to interrelations of interior spaces. The aim of this study is to investigate use patterns of contemporary open-kitchens, whose use in Iran is widespareaded in recent years and came under criticisms of ruinating privacy in Iranian society, by following traces of principles that organize interiors of traditional Iranian houses. In this context, it is intended broadly to detect the spatial arrangements and features regarding privacy in traditional Iranian houses, and distinctively to interpret signals of these praxis in use patterns of contemporary open-kitechens. Litereature review embraces making evident of the meaning of kitchen as a culture, its developing stages as a space, and especially the place and spatial relations of kitchen in the house respectively. Moreover, deep analysis on traditional housing rules and fundamental principles develops spatial definitions of privacy related arrangements/features by means of three selected best representative samples of traditional Iranian houses. BDSR (Barrier Depth Step Ring) MM (Spatial Privacy) model, which is tranformed into form of a scale by gradation of defined degrees of privacy provides correspondents for spatial definitions. Authentic case-study comprehends constitution of analysis-matrix constructed by criteria specified with collected data from semi-structured indepth interviews conducted with users, on-site monitoring, photographing, sketching, and developed plan types in order to analyze use patterns of open-kitchens particularly in contemporary houses of Iran. Filtering of findings from analysis-matrix by the themes designated from view patterns of interviewers makes possible to interpret a track area with maximum gradation of spatial privacy arrangements. The quantitative data regarding spatial privacy gradations gathered from this area become definable qualitatively in order to be translated into traditional privacy-related spatial arrangements/features. Consequently, the ultimate matrix constituted with translation language constructed by the scaling of BDSR MM model mediates ending up with generalizations on traces of traditional privacy conception in sampled arrangements of use patterns in open-kitchens in contemporary Iranian houses. Keywords: Traditional Iranian house, interior, privacy, open-kitchen, spatial privacy.