Türkiye`de 2000`den sonra yaşanan ekonomik krizler ve kriz döneminde tüketicilerin iktisadi davranışları

Abstract

18 yy. öncesinde ekonomik krizler, sanayi sektörü yeterince gelişmediği için tarım sektöründe yaşanan krizlerdi. I. Dünya savaşı ile başlayan süreçte üretim azalması ve savaş sonrasında görülen aşırı üretim ve pazarlama sorunları 1929 büyük ekonomik krizine neden olmuştur. Dünya ekonomileri II. Dünya savaşı döneminden 1970'lere kadar üretimdeki artışlara bağlı olarak arz şokları yaşamıştır.1980 sonrasında gelişmekte olan ülkeler ithal ikameci kalkınma modelini terk ederek, IMF ve Dünya Bankası'nın sağladığı destekle finansal liberalizasyon sürecine girmiştir. Mikro ve makro ekonomik sorunlarını çözmeden piyasa ekonomisi modeli uygulamaya başlayan bu ülkelerde para, banka, borsa ve döviz kaynaklı finansal krizler yaşanmıştır. Bu krizlere örnek olarak 1994-95 yılında Meksika'da başlayan Domino krizi, 1997-98 yılında Tayland'da başlayan Asya krizi, 1998-99 Rusya krizi ve 1999 yılında yaşanan Brezilya ve Arjantin krizleri sayılabilir.Gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Türkiye'de 24 Ocak 1980 istikrar kararlarıyla ?serbest piyasa ekonomisi? modeline geçilmiştir. Fakat Asya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de uzun yıllardır devam eden mikro ve makro ekonomik sorunlar ile istikrar programının dayandığı yarı sabit kur politikasının yol açtığı problemler 1994, 2000 ve 2001 krizlerinin yaşanmasına neden olmuştur. Türkiye'nin yaşadığı 1998 ve 2007 ekonomik krizleri ise dünya piyasalarındaki olumsuzlukların ülkeyi etkilemesi ile ortaya çıkmıştır.Ekonomik krizlerin, ortaya çıktığı ülkenin sosyal yaşamını da olumsuz etkilediği bir gerçektir. Kriz dönemlerinde, vergi mükelleflerinin vergilerini ödeyememeleri ve iflaslar nedeniyle mükelleflerin sayılarının azalması sonucu, devletin vergi gelirleri azalmaktadır. Bu süreçte devlet ya bir kısım vergilerin oranını düşürmekte veya tamamen ortadan kaldırmaktadır. Devletin vergi gelirlerindeki azalma kamu harcamalarında, yatırımlarda ve sosyal hizmetlerde aksamalara neden olmaktadır. Bunların başında eğitim, sağlık, ulaştırma ve çevresel sektörler sıralanabilir. Ekonomik kriz sürecinde; gelirlerin azalmasına paralel olarak devlet, kamu harcamalarında kısıtlamalara gidecek olursa, üretim azalmakta, istihdam ve işsizlik artmakta, enflasyon oranı yükselmekte ve tüketicilerin gelirleri azalmaktadır. Örneğin ?1929 Büyük Ekonomik Krizi?nde sayılan olumsuzluklar tüm dünya ülkelerindeki tüketicileri etkilemiştir.Bu gerçekten hareketle çalışmanın ana hedefi Türkiye'nin 2000 yılı sonrası yaşadığı krizlerde devletin izlediği ekonomik politikalar sonucu, hanehalkı tüketim harcamaları ve bunların alt kalemleri arasındaki ilişkileri, varyans ardışık bağlanımlı model aracılığı ile tespit etmektir. Araştırma sonucunda, kriz dönemlerinde Türkiye'deki tüketicilerin satınalma davranışları ile ekonomik kriz arasında anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir.

The economic crises before 18th century were in the field of agriculture since industry had not developed yet. The decrease in production during the First World War and the excessive production and marketing problems after this war caused the economic crisis of 1929. The world economies encountered supply problems related to the increase in production from the Second World War to 1970s.After 1980, developing countries abandoned the development model of import substitution and accepted the model of financial liberalization with the aid of the IMF and World Bank. These countries which were implementing the market economy model without solving the micro and macro economic problems had economic crisis related to money, bank, stock market, and foreign exchange. The Domino crisis started in the years of 1994-95 in Mexico, the Asian Crisis started in the years of 1997-98 in Thailand, and Argentina crisis are some of the examples of such economic crisis.As a developing country, Turkey accepted the ?free market economy? with the stability decisions on January 24, 1980. However, as it was the case in Asian counties, continuing micro and macro economic difficulties and the problems caused by semi-fixed exchange policy based on the stability program led to the 1994, 2000, and 2001financial crisis in Turkey.It is true that economic crisis also affect social life. Tax income of governments decreases in during economic crisis since tax payers cannot pay their taxes and the number of tax payers decrease considerably because of bankruptcies.In this course, governments either decrease the ratio of some taxes or remove some of the taxes at all. This situation causes disturbances in public expenses and civil services such as education, health, transportation, and environmental sectors. During economic crisis, when government reduces public expenses because of the decrease in tax income, production declines, unemployment increases, the ratio of inflation rises, and the income of consumers declines. Especially, consumers in many countries had to meet the problems created by the Great Financial Depression of 1929.The main purpose of this study is to examine the economic crisis in Turkey after the year of 2000 in respect to household expenses and the subcategories of these expenses via the statistical method of consecutive variance analysis. As a result of this study, it was determined that there is a meaningful relationship between the economic crisis and household expenses in Turkey.