Seyyid Hasan Rızâyî el-Aksarâyî hayatı, sanatı, eserleri ve Miftâhu`s-Sa`âde` adlı manzûm Kasîde-i Bürde şerhi

Abstract

1599 yılında Aksaray'da doğan, çok fazla tanınmayan veya tanıtılmayan Seyyid Hasan Rızâyî el-Aksarâyî, 17. yüzyılın verimli edebî şahsiyetlerindendir. Arapça ve Farsça'yı bu dillerde eser yazacak kadar veya tercüme edecek kadar bilen Rızâyî, aynı zamanda mutasavvıf, âlim, şârih ve kadıdır. 17. yüzyılın meşhur Celvetî şeyhi Aziz Mahmud Hüdâyî'ye samimiyetle bağlıdır. Sayıları on beşi bulan eserlerine bakıldığında; tasavvufî ve edebî kişiliğinin şekillenmesinde Hüdâyî'ye duyduğu derin sevginin etkileri görülmektedir. Celvetî duyuş ve düşünüşle kaleme aldığı eserlerinde; Allah'ın rızasını kazanmayı, Peygamber Efendimizin şefaatına nail olmayı, Aziz Mahmud Hüdâyî önderliğindeki Celvetî `fukarâ`sıyla haşrolmayı hayatının esası ittihaz etmiş bir sûfîyle karşılaşırız. Babasının kadılık yaptığı Hama'da ve Anadolu'nun muhtelif yerlerinde kadılık ve nâibliklerde bulunmuştur. Kadılık yaptığı yerlerde ve gerçekleştirmiş olduğu bir kısım seyahatlerde karşılaştığı mutasavvıflar, âlimler, sâlihler ve şairlerle ilgili menâkıbnâme türünde yazılmış üç eseri bulunmaktadır. Söz konusu üç eser, aynı zamanda otobiyografi özelliği taşımaktadır. Gülistan'ı dilimize manzûm olarak çevirmiştir. Son kısmı `Divançe` olarak isimlendirilen Tecelliyât'ında Hüdâyî ve halifesi Fenâyî'nin tecellîlerini nazmen şerh etmiştir. Hazret-i Ali'nin yüz sözünü manzûm tercüme eden Rızâyî, yine manzûm bir eserinde de kadılara öğütler vermektedir. Melhame türünde istinsah ettiği eserle, menâzil ve menâsik konulu hac seyahatnameleri, üretken ve renkli kişiliğinin tezahürü olarak nitelendirilebilecek külliyatının diğer parçalarıdır. Farsça-Türkçe manzûm sözlüğü ve İmam Bûsirî'nin Kasîde-i Bürde'sine yaptığı şerh, külliyatını tamamlamaktadır. Çalışmamızın bir kısmını oluşturan Miftahu's-Sa'âde'si, Türk edebiyatında Kasîde-i Bürde'ye yapılan nadir manzûm şerhlerden olup içeriği itibariyle tasavvufî şerhler kategorisinde değerlendirilebilir. Anahtar Kelimeler: Rızâyî, Hüdâyî, tasavvuf, Kasîde-i Bürde, manzûm şerh

Seyyid Hasan Rızayi el-Aksarayi who was born in Aksaray in 1599, being one of the prolific poet of the 17 th century. However, he is the poet being not introduced or recognized enough in this field. But, he knows perfect Arabic and Persian languages as to write poetic works and to make translations in these languages. At the same time, he is also a Sufi, scholar, commentator, kadı. He depends on sincerity to Celveti sheikh, Aziz Mahmud Hüdayi who was famous in the 17 th century. He has around fifteen poetical works. In these poetical works, the effect of his deep love to Hüdayi is observed in shaping of his sufistic and literary personality. At his poetic works written based on the feelings and opinion of Celveti; he aims to earn Allah's pleasure, to have the pleasure of intercession of our Prophet, to involve in Celveti `poor persons `under the leadership of Aziz Mahmud Hüdayi.He acted as kadı and regentship at various places of Anatolia and Hama where his father also acted as kadı. He has three poetic works related with the Sufis, scholars, righteous persons and poets he met at the places where he located or visited. These three poetic works has the characteristics of autobiography at the same time. He translated Gülistan in our language as a poetic work. At the last part named as Divançe of his transfiguration, he attached an annotation for the transfiguration of Hüdayi and Fenayi, his caliph. Rızayi translated hundred wordings of Hazret-i Ali. He also gave advices to kadı at his one of the poetic work. The poetic works written in the type of Melhame, pilgrimage journey in menazil and menasik subjects are considered as the parts of his corpus of his productive and colorful personality. He completes his corpus with the studies of Persian - Turkish poetic works dictionary and addition to the Kaside-i Burde of İmam Busiri. The Miftahu's-Sa'ade, forming the part of our present study is an annotation attached to the Kaside-i Bürde in Turkish Literary is considered in the Sufistic annotation category. Key Words: Rızayi, Hüdayî, Sufistic, Kaside-i Bürde, Poetic Works Annotation.