İslam toplumlarının ekonomik gelişmesinde M. Weber ve S. Ülgener`in görüşlerinin karşılaştırılması

Abstract

Ekonomik gelişme, modern dönemde hemen tüm toplumların temel hedefi olmuştur. Tüm toplumlar ülkelerinde kişi başına düşen milli geliri arttırmak için yoğun çaba içerisine girmişlerdir. Sosyo-ekonomik gelişme ise ekonomik gelişme kadar cazip olmamış, özellikle sosyal gelişme ekonomik gelişmenin çok gerisinde kalmıştır. Bunun başlıca nedeni kapitalist hatta sosyalist sistemlerin toplumlarının değerlerinden, ahlak ve dini düşüncelerinden geniş ölçüde koparak salt ekonomik başarıya endekslenmiş olmalarıdır. Oysa Max Weber'in ısrarla vurguladığı gibi toplumun zihniyeti ve dini dünya görüşünün ekonomik gelişmesinde önemli bir yeri vardır. Yaşadığımız çağda iktisatçıların büyük ekseriyetinin sosyal değerleri modellerine dâhil ederek analiz etmekten kaçındıkları görülmektedir. Ana akım iktisatçıların çoğu dini değer ve ahlaktan arındırılmış bir 'fayda' ve 'çıkar maksimizasyonunu' ulaşılması gereken tek ana hedef olarak almaktadırlar. Weber'in sık sık vurguladığı gibi böyle bir rasyonelleşmenin sonucu 'anlam kaybı', 'özgürlük kaybı' ve 'yeni-putperestlik' olmaktadır. Bu çalışmada ilk olarak Weber'de rasyonalite ve çeşitleri üzerinde durulacak, büyük dinlerin rasyonelleşmeye katkıları ele alınacak ve izleyen bahiste de Weber'in kapitalizm ve araç-rasyonellik bağlamında İslâm hakkındaki görüşleri incelenecektir. Bu kontekste İslâm hukuku, İslâm'da kadı adaleti, İslâm'da kapitalizmin gelişmemesi, İslâm iktisat ahlâkı gibi konular gündeme alınacak ve en sonunda da bir 'Türk Weber'i' olarak nitelendirilen ünlü iktisatçı-sosyolog Sabri Ülgener'in Weber'in görüşlerine karşı geliştirdiği argümanlar verilmeye çalışılacaktır.

The economic development has been the principle target of almost all societies in the modern era. In order to increase national income per capita all societies have pursuit policies. Social-economic development has not always been as attractive as economic development, as social development in particular has lagged behind much of the economic development. Both capitalist and even socialist systems have indexed themselves to only economic growth by breaking apart from religious, moral and other values of society. Whereas emphasized by M. Weber insistently, mentality of society and religious values as Weltanschauung have and overwhelming impact on economic growth. Vast majority of economists in our age appear to refrain from analyzing social values in their models. Most of the mainstream economists have avoided religion and moral free utility and interest maximization approach. As Weber frequently argued such a rationalization leads to `loss of meaning`, `loss of freedom` and `a new paganism`. Given the perspective above, Weber's rationality and types will be elaborated with a discussion of contribution of major religions to rationalization followed by Weber's ideas about Islam in regard to capitalism and instrumental-rationality. In this context Islamic law, Kadi-justice in Islam, the undevelopment of capitalism in Islam and Islamic economic morality will be elucidated with an analysis of Sabri Ulgener the Turkish economist-sociologist, also known as `The Turkish Weber` and his ideas as responses to Weber.