Katılım bankalarının pazar hâkimiyeti, sorunları ve talep yapısının analizi: Ege bölgesi örneği

Abstract

Son 20-30 yıldır ülkeler arasındaki fiziki ve teknolojik sınırların kalkması, ülkelerin siyasi işbirlikleri ile birlikte ekonomik işbirliklerinin de artmasını beraberinde getirmiştir. Ekonominin temel aktörlerinden bankacılık sektörü de bu olumlu süreçten faydalanmış, dünyada ve Türkiye'de bankacılık sektörü hızla büyümüştür. Bu büyümenin sonuçlarından biri olan ve faize duyarlı Müslümanların ellerindeki fonları piyasaya kazandırmak amacıyla dünyada 1970'lerde ortaya çıkan, Türkiye'de ise 1980'li yıllarda şekillenmeye başlayan İslami bankacılık sisteminin rakamsal ve hacimsel boyutları günümüzde gittikçe büyümektedir. İslami bankacılık sistemi her ne kadar konvansiyonel bankacılık sisteminde olduğu gibi topladığı fonları kredi olarak kullandırıp kâr elde etme amacına dayansa da konvansiyonel bankalardan farklı bazı araçlar ve yöntemlerle çalışmaktadır. Çalışmanın amacı gittikçe büyüyen İslami bankacılık alanında katılım bankalarının sorunlarının, sektördeki pazar payının incelenmesi ve Türkiye'nin en önemli bölgelerinden biri olan Ege Bölgesi'ndeki katılım bankası müşterilerinin katılım bankalarına olan talep yapısının analizini gerçekleştirmektir. Çalışmanın bu alana yönelmesindeki en önemli etkenlerden biri, dünyada farklı ülkelerde katılım bankası müşterilerinin talep yapısının araştırılması ve analiz edilmesi noktasında farklı akademik çalışmalar gerçekleştirilmişken, ülkemizde bu alan üzerinde yeteri kadar makro bazda çalışmalar yapılmamış olmasıdır. Aynı zamanda Türkiye'de katılım bankalarının talep yapısının belirlenmesine yönelik yapısal eşitlik modellemesi çerçevesinde doğrulayıcı faktör analizi yardımıyla bir modelin oluşturulmaması da gerçekleştirdiğimiz doktora çalışmasına dayanak teşkil eden bir diğer temel faktördür. Dolayısıyla çalışmada `Katılım Bankaları Tercih Sebepleri` adıyla 4 boyut altında yer alan 21 madde aracılığıyla ölçülebilen yeni bir ölçek modeli doğrulanarak; bu konuda araştırmacılara, akademisyenlere ve genel olarak faizsiz bankacılığa yönelik yeni bir model kazandırılmış, aynı zamanda da pratiğe yönelik olarak katılım bankalarının da kendi müşteri ve ürün politikalarını belirlerken faydalanacakları yeni bir kaynak oluşturulmuştur. Çalışmada katılım bankalarının tercih edilmesinde etkili olan faktörler ulusal ve uluslararası literatür çerçevesinde incelenmiş, Ege Bölgesi'ndeki katılım bankası müşterileri üzerinde uygulanan ölçek sonucunda katılım bankaları talep nedenlerinin tespit edilmesi için istatistiksel programlarla yapısal eşitlik modeli çerçevesinde doğrulayıcı faktör analizi ile birlikte cronbach's alpha, t-test, varyans ve korelasyon analizleri gerçekleştirilmiştir.

With the removal of physical and technological borders between countries in the last 20-30 years, economic alliances have increased along with the political cooperations. Banking sector, one of the main actors has also been affected by this positive atmosphere, and the sector has grown rapidly in Turkey and in the world as well. The numeric and bulking dimensions of Islamic banking system, one of the results of this growth, established during 1970's in the world and 1980's in Turkey to attract the Muslims' money to the Islamic banks have become bigger and bigger. Although the Islamic banking system is based on the idea to make profits by giving loans from the funds collected as in conventional banking, it operates by using different tools and methods. The aim of the study is to analyze the problems of Islamic banks and their market shares in the sector and also to analyze the demand structure of the Islamic banks' customers in the Aegean region, one of the most imprtant regions of the country. One of the main reasons why this study focuses on this subject is that macro researches on this field are not enough while there are a great variety of academic researches analyzing the demand structure of Islamic banks' customers in different countries. The fact that there is not a valid model created by means of confirmatory factor analysis in structural equation modelling to determine the demand structure of Islamic banks in Turkey is also another factor for the study. In the study, therefore, a new scale model, `the reasons for preferences of Islamic banks,` measured by 21 items under four dimensions has been confirmed. By this way, a new model has been offered to the researchers, academicians and Islamic banking in general. The study with this model has created a new area for the Islamic banks to use in determining their own customers and product policies. This study has analyzed the effective factors in the preferences of Islamic banks both in national and international literature frameworks. In the study, cronbach's alpha, t-test, variance and correlation analysis together with confirmatory factor analysis in structural equation modelling have been used to be able to determine preference reasons of Islamic banks by the scale used.