Türkiye`de icâre ve leasing yöntemlerinin finansal gelişimi: 2013-2017 dönemine ilişkin karşılaştırmalı bir analiz

Abstract

Katılım bankaları, İslami finansman faaliyetlerine aracılık eden finansal kurumlardır. Bu anlamda faiz hassasiyeti olan bireyler, bankacılık işlemlerinde özellikle katılım bankacılığı ürünlerini tercih etmektedirler. Katılım bankacılığı ürünlerinden biri olan icâre yöntemi, geleneksel bankacılıkta kullanılan leasing yöntemine alternatif bir finansal araç olarak ortaya çıkarılmıştır. İşletmelerin genel mali durumlarından dolayı bir sabit varlığı tamamen satın almak yerine kiralamayı tercih etmeleri, leasing sektörünün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Fakat leasing sektörü faizli finansal ürünlere karşı hassasiyeti olan banka müşterileri tarafından tercih edilmediği için katılım bankaları, geleneksel bankalara karşı alternatif ürünlerine bir yenisini daha ekleyerek, bu kesimin ihtiyacını karşılamak üzere icâre yöntemini geliştirmiştir.Bireylerin ticari finansman ihtiyaçları doğrultusunda hem leasing hem de icâre yöntemleri, geçmişten günümüze önemli ilerlemeler kaydetmesine rağmen, ekonomik ve finansal dalgalanmaların arttığı dönemlerde, ciddi duraksamalar bazen de gerilemeler yaşadığı gözlemlenmiştir. Günümüzde leasing ve icâre sektörlerindeki gelişimleri etkileyen birçok değişken bulunmaktadır. Bu faktörlerin başında ülkedeki ekonomik/finansal dalgalanmalar ve buna bağlı enflasyon oranı ile kredi faiz oranlarındaki büyük ölçekli değişimler gelmektedir. Bunun dışında ülkemizde leasing ve icâre sektörlerini en çok etkileyen ekonomik politikalar ve maliye politikaları çerçevesinde KDV oranlarındaki değişim yer almaktadır. Bu çalışmada, leasing ve icâre yöntemlerinin yıllar itibariyle finansal gelişimini incelemek ve bu sürece etki eden makroekonomik değişkenlerin, ne ölçüde etkili olduğunu tespit etmek amacıyla, leasing ve icâre yöntemlerinin verileri üzerinde; Eş Bütünleşme, Granger Nedensellik ve VAR yöntemi gibi testler uygulanmıştır. Bu uygulama sonucunda, piyasa faiz oranları yükseldiği ölçüde icâre yönteminin daha çok tercih edildiği, dolayısıyla aralarında anlamlı (doğru orantılı) bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Analiz dönemi olarak seçilen ve katılım bankalarının finansal verilerinin yer aldığı 2013-2017 yılları arasında piyasa faiz oranlarının yükseldiği süreçlerde, icâre yönteminin kullanımı da artmış, öte yandan piyasa faiz oranları azaldıkça, leasing yönteminin kullanımı da artmıştır. Bunun yanında, GSYH düzeyinin yükseldiği dönemlerde, leasing ve icâre yöntemlerinin kullanımının da arttığı gözlemlenmiştir. İki uygulama birbiri ile karşılaştırıldığında, her ne kadar birbirinin alternatifi olarak görülseler de, iki uygulamayı da etkileyen benzer makroekonomik değişkenler bulunmaktadır. Netice itibariyle, leasing ve icâre yöntemleri 2013-2017 yılları arasında sürekli bir büyüme eğilimi göstermiş ve çeşitli makroekonomik göstergelerdeki değişimlerden doğrudan etkilenmişlerdir.Anahtar kelimeler: İcare, Leasing, Finansal Gelişim, Katılım Bankacılığı.

Participation banks are financial institutions that mediate Islamic financial activities. Within this framework, individuals with interest-free sensitivity prefer participation banking products. Ijarah, which is one of the participation banking products, has been revealed as an alternative to the leasing service used in traditional banking. Enterprises prefer renting fixed assets instead of buying them completely due to the financial situation and it has led to the emergence of the leasing sector. However, since leasing sector is not preferred by traditional banking customers who are sensitive to interest-free financial products, participation banks have developed an alternative method to meet the needs of this sector by adding a new product, `ijarah` to their alternative product scale.Although both leasing and ijarah methods have made significant progress in line with the needs of individuals' from past to present, it has been observed that there have serious pauses and sometimes declines in the periods when the economic and financial fluctuations have increased. There are many factors affecting the development of leasing sector. The main factors that have significant effect on the development of leasing and ijarah methods are the economic and financial fluctuations in the country, and the large-scale changes in the inflation rate and loan interest rates. In addition, the rise and fall in VAT rates within the framework of economic policies and fiscal policies also affect the leasing sector in Turkey.The aim of this study is to examine the financial development of leasing and ijarah methods by years and to determine the effect of the macroeconomic variables affecting the process. Tests such as co-integration, Granger causality and VAR method were applied. As a result of this application, it is determined that the method of ijarah is more preferred as the market interest rates' rise and therefore a significant (direct proportion) relationship exists between them.In the periods when interest rates were increased between the years 2013 and 2017, when the financial data of the participation banks were included in the analysis period, the use of the ijarah method were also increased and the use of leasing method increased as the interest rates decreased. In addition, it was observed that the use of leasing and ijarah methods increased in periods when the level of GDP increased.When these two methods are compared, there are similar macroeconomic variables affecting both methods, although both of the methods are seen as alternatives to each other. As a result, leasing and ijarah methods have shown a continuous growth trend between 2013-2017 period and they were directly affected by changes in various macroeconomic indicators.Key words: Ijarah, Leasing, Financial Development, Participation Banking.