İslamiyet sonrası Türk destanlarında masal motifleri üzerine bir değerlendirme

Abstract

Aynı kültür ortamı içinde ortaya çıkan ve gelişen halk edebiyatı türlerinin birbirinden etkilenmesi, birbirlerine kaynaklık etmesi kaçınılmazdır. Mitolojiden destana, destandan halk hikayesine, pek çok türde görülen bu etkileşim, diğer halk edebiyatı türlerinde de kendisini göstermiştir. Masal ve destan da birçok ortak unsuru bünyesinde barındırması noktasında dikkat çeker. Masallar, hayal ürünü ve olağanüstülüklerin; destanlar ise bir milletin teşekkülüne ait kahramanlıkların anlatıldığı, bir nevi tarihe kaynaklık eden anlatılardır. Destanlarda kahramanlıkların anlatıldığı bölümlerde birçok olağanüstü olayın cereyan etmesi, bu iki türü birbirine yaklaştırır. Nitekim bu olayların etrafında oluştuğu destan kahramanları da masaldaki kahramanlar gibi olağanüstü güçlere sahip kişilerdir. Hem yer üstü hem yer altı dünyasını konu edinen bu iki tür, olayların geçtiği mekanlar ve kahramanları itibariyle de benzerlik taşırlar.Bu çalışmada da İslamiyet'ten sonra teşekkül etmiş destan metinleri olarak bilinen Hz. Ali Cenknâmeleri, Hamzanâme, Battalnâme, Danişmendnâme, Saltuknâme ve Oğuz Kağan Destanı'nın İslami varyantı; içerdikleri masala ait unsurlar yönünden incelemeye tabi tutulmuşlardır. Pek çok masal ve efsaneyi ihtiva ettiği görülen metinlerin, masal motifleri açısından incelendiğinde oldukça zengin bir kaynak olduğu görülmüştür.Eserlerde yer alan destan kahramanları; seyahat ettiği yerler, bu yerlerde karşılaştığı varlıklar ve onlarla olan münasebetleri bakımından bir masal kahramanını anımsatmaktadır. Destanlarda karşımıza çıkan en önemli masal mekânı, Kaf Dağı; en önemli masal motifleri ise; devler, cinler, periler, hayvanlar, sihir ve büyü, harikulade yerler, cadılar gibi örneklerdir. Bu çalışmada İslamiyetten sonra ortaya çıkan destan metinlerinde masala ait unsurların tespit edilmesi ve bu sayede masal ve destan türleri arasındaki benzerliklerin ortaya konulması amaçlanmıştır.

It is inevitable that genres of folk literature which are occurred and developed in the same culture are impressed by each other. This interaction observedin many types from mythology to epic, from epic to folktale, showed itself in other genres of folk literature. Tale and epic draw attention in terms of including many common factors. Tales in which fanciful and miraculousness are told; epics in which heroisms of a national are told; are the narrations acting as a source for history. Happening of many extraordinary events in sections describing heroism in epics, is approaching these two genres to each other. Indeed, heroes of epics who are in the middle of these events, are people having extraordinary powers just like in tales. These two genres which mention both overground and underground world, have similarities in terms of places and heroes.In this study, Islamic variant of Hz. Ali Cenknameleri, Hamzaname, Battalname, Danişmendnâme, Saltuknâme and Epic of Oghuz Khagan known as epic texts formed after Islam; are subjected to examination for factors of including tale. It has been seen that texts involving many tales and epics are quite rich sources for tale patterns. Epic heroes involving in works; remind of tale heroes in terms of creatures they encounter in these places and contact with them. The most important tale place that we encounter in epic is Kaf Mountain; the most important examples are giants, gins, fairies, animals, magic and spells, wonderful places. In this study, it is aimed at determining factors belong to tale in epics occurred after Islamism and thusly reveal the similarities between tale and epic genres.